Цамаандаа бус цаадах учиртаа

За энэ бол улсын нэгэн сургуулийн үдийн цай хөтөлбөрийн нэг өдрийн меню. Таван ширхэг гурилан боорцог. Нэг аяга цай ч дагалдахгүй. Нэгдэхээс тав дахид өдөр бүр хэлбэр хэмжээ тооны хувьд өөрчлөгдөх боловч, найрлагын хувьд дан ГУРИЛ хэвээрээ.

Хүмүүс энэ зургийг хараад янз бүрийн сэтгэгдэлтэй байна л даа.
- Харин тансаг юм бишүү, бид нар багадаа юу ч үгүй л сургуульдаа явдаг байсан, одоо зүгээр л байна даг.
- Хүүеэ арай ч дээ, пүү паа, ногоо жимс өгмөөр юм.
- Юун цамаан юм зүгээр, юу ч өгөхгүй байсан бол яах байсан юм.
- Хахаж үх гэж байгаа юм байна л даа.
- Гуанзгүй сургууль нь тэгээд өөр яах юм? Жаахан наанатай цаанатай бай.
- Энэ Монгол уу?
- Үдийн цайны хөтөлбөр болохоос үдийн хоолны хөтөлбөр биш ш дээ.

Гэх мэтчилэн. Хүмүүс минь, тогтож хайрла. За тэр БСШУ, ЭМ-ийн сайдын тушаасан ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИЙН “ҮДИЙН ЦАЙ” ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХЭД МӨРДӨХ ЖУРАМ бол мөрөөдлийн цаадах мөрөөдөл юм байна.

Одоо зүгээр бүгдээрээ хүүхдээрээ ингэж тоглож болохгүй ээ. Ийм үдийн цайг (үүнийг үдийн цай гэж дуудах нь зөвүү?) яагаад өдөр бүр хүүхдэд өгч болохгүй вэ?

Нэгдүгээрт захын хорооллын эсвэл хөдөө орон нутгийн сургуулиуд ийм үдийн цайгаар аргацаах хандлагатай байна. Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр хүүхэддээ өдөр хоол бэлдээд өгчих цаг зав, боломж муутай айл өрхийн хүүхдүүд дийлэнх нь гэсэн үг. Тэгэхээр тийм айлын хүүхэд бие махбодь хамгийн их илчлэг, тэжээллэг хүнс шаарддаг өглөө (өглөөний хоол яагаад чухлыг эндээс) юмуу өдрийн хоолондоо энэхүү таван боорцогийг долоо хоногийн таван өдөр идэх нь. Үдийн цайг бага ангийнханд л өгдөг гээд тооцохоор энэ байдал өдөр  хоногоор биш нэгээс таван жил үргэлжлэх юм байна. Ийм хоолны дэглэмээр таван жил амьдарсан хүүхэд дунд ангид ороход бие мабодь нь яаж өөрчлөгдөх вэ?

Таргална.
Яг энэ менюг харахад таргалуулдаг хоолны гурван үндсэн хүчин зүйлийг хангаад өгч. Тосонд хайрсан, энгийн нүүрс усаар баялаг, хүнсний эслэгээр дутмаг. Өөхлөлт үүсэх төгс нөхцөл. Улмаар таргалалт зүрх судасны өвчинд нэрвэгдэх эх үүсвэрийг бүрдүүлнэ.

Төвлөрөлт муудна, сурах идэвхи сонирхолгүй болно.
Чихэрлэг, нүүрс усаар хэт баялаг хүнс хүний биед ормогцоо цусан дахь сахарыг ихэсгэнэ. Ингээд тархийг идэвхижүүлэх ёстой энерги нь инсулин ялгаруулж цусны сахараа буулгах тал дээр түлхүү ажиллаад эхлэх ба тархи руу очих энерги ийнхүү дутагдаж, нойр хүрч, хичээлийн идэвхи сонирхол буурна.

Чихрийн шижинтнэ. 
Цусны сахарын агууламжийг огцом өсгөдөг хүнс (тийм хүнсний талаар эндээс) хэрэглэхэд инсулин  ялгарч эсүүдэд сахарыг зөөвөрлөн цусан дахь сахарын хэмжээг багасгадаг. Энэ байдал хэт их хэмжээгээр удаа дараа давтагдан үргэлжилбэл инсулин дутагдаж эхлэн, орж ирсэн сахартай тулж ажиллаж чадахгүйд хүрдэг. Ингээд инсулинээ хамаа замбараагүй ашиглачихсан хүнд цусны сахар нь ихэссэн хэвээр байх ба ам цангах, нойр хүрэх шинжүүд илэрч сахарын өвчний эхлэл тавигдаж буйн дохио болж өгнө. 

Хоёрдугаарт ер нь ингээд ойлгочих хэрэгтэй. Цайны газар байхгүй гээд удаан хадгалж болдог бүтээгдэхүүн хэрэглэх тусам хүний бие өөрөө цаг хугацаанд тэсвэргүй болдог. Заавал цайны газарт хоол хийх албагүй. Заавал Монголд ховрын бараа жимс ногоо өгөөдөх гээгүй. Нэг уут боовных нь зардалд тохируулаад сүү юмуу тараг гэсэн уураглаг бүтээгдэхүүн дагалдуулахад л болоод явчих юм. Хүний биеийн машин механизм уураг идсэнээр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж эхэлдэг. Ингэж ажилласнаар уураг нь булчин болж, амархан ядраахгүй болгодог гэсэн үг.  Монгол чинь сүү тарагны орон биз дээ, хэдэн хүүхдээсээ харамлалаа юу?

Гуравдугаарт, төсвийн багахан мөнгөндөө тохируулаад бантан хийгээд өгдөг, боов боорцогтой өдрөө сүүтэй цай өгчихдөг, үзэмний шүүс дагалдуулчихдаг сургуулиуд зөндөө байна. Тэгэхээр боломжгүй зүйлийг би огт яриагүй болж таарах нь. Зарим сургуулийн удирдлагад жаахан сэтгэл л дутаад байна уу даа.

Эх сурвалж:
Jiménez, Emilio González. "Obesity: etiologic and pathophysiological analysis." Endocrinología y Nutrición (English Edition) 60.1 (2013): 17-24.
http://www.legalinfo.mn/annex/details/7465?lawid=12260
「食事」を知っているだけで人生を大きく守れる 細川モモ　2016

x

Бөөрөө бөгсөнд цээрээ цээжинд атугай

Г. Аюурзанын Тэнгэрийн Судар үнэхээр уншууртай ном юм, гэхдээ яавч хөнгөн биш. Зүгээр гүйлгээд уншчихаж барахгүй эд. Монголын нууц товчоог мань мэт нь хэлцийг нь ойлгож төвдөхгүй, ойлгох гээд хүчлээд ч нэмэргүй. Харин Тэнгэрийн Судар бол агуу Монгол хэлний үүх түүхийг, бас соёл дурсгалтай, мөнхүү хаадын тэмцлийг баатарлаг туульстай нь хамт өгүүлдэг гайхамшигт зохиол юм гэдгийг зохиолч абугайн нүдээр бэлэн будаа идэж чадахаар. Ямар ч байсан нууц товчоог бардаггүй юмаа гэхэд Тэнгэрийн Судараас тоймыг нь багцаалаад авчихад гэмгүй бас гарцаагүй. 

Энэ номон дээрээс Монгол нүүдэлчдийн эртний аман яриа, хэллэгүүдийг өнөөгийн залуус бид идэвхитэй хэрэглэж чадвал, аялгуу сайхан Монгол хэл маань хэчнээн яруу тансаг, бас утга төгөлдөр сонсогдох вэ гэж төсөөлөн төсөөлөн уншиж дуусгалаа.

Тэгээд энэ дээрээс та бид яриандаа хэрэглэж болохоор үгсийг нь түүвэрлэж авсаныгаа толилуулахаар шийдлээ. Тэгж чадах аваас эх хэл минь сэргээгдэх түүхэн үйлст хувь нэмрээ оруулах нэг алхам болж чадах нь дамжиггүй. Яагаад энэ алхам тийм чухал вэ гэжүү?

Яагаад гэвэл эх хэл үгүй болбол тухайн соёл мартагдаж, үндэстэн бүхлээрээ устаж алга болдог түүхийн гашуун үнэн цөөнгүй байна. Бид 800 жилийн өмнөх хэлээ ойлгохгүй шахуу болчихоод байна, үүнийг та нууц товцооныг сөхөж үзээд л гадарлана. Дээрээс нь бид эх хэлэндээ хэрхэн гадаад үг хольж ярьж, Монгол үгсийн сан маань өдрөөс өдөрт залуусын үгийн баялгаас нэг нэгээр хасагдаад байгааг олон нийтийн сүлжээгээр та харж, мэдэрч суугаа. Харин энэ хооронд эртний Монгол хэлээ судалж, тайлбарлаж, нийтийн хүртээл болгож чаддаг хүн Монголд хэд байгаа билээ? Ингээд тоочвол гуниг хурмаар санагдавч, Ринчин абугайн бичиж үлдээснээр "Босоо бичгээ хараад өөдлөн дэвжихийн хувьтайд" нь үргэлж итгэдэг дээ.

 За ингээд жагсаалтаа эхэлье.

Саваа шандас, унгас мяндас- унгас савж буй хүнд хэлэх ерөөл, мэндчилгээ
Үйл бүт- оёж мэтгэж суугаа хүнд хэлэх үг
Үнээ сүүтэй- сааль сааж буй хүнд
Тийн атал- түүний хойно
Энд атал юун- энд юугаа хийж байх вэ?
хуулилах- хууль журманд оруулж эмхлэх
хээлээ өлсөмсөр- өлөн гэдэс биед амар
цэгээн- тэнгэрийн өнгө
урианхайдай, бэсүдэй- урианхай эр хүн, бэсүд эр хүн
урианхайжин, бэсүжин- урианхай эмэгтэй, бэсүд эмэгтэй
амиа хорго- амиа авар
орчих- эргэлдэх
үгэ- ноён
үжин- хатан
нотун- бат нот
цээл усан нядарлаа, цэгээн чулуу цуурлаа- цээлийн ус тасарлаа, цэгээн чулуу бяцарлаа
надаар гэсхээгтүн- надаар зогсоо, би сүүлийн хүн нь байг
бөөрөө бөгсөнд, цээрээ цээжинд атугай- хайр дурлал, үйл хэрэг хоёроо ялгаж салга, эм хүнээс болж эрүүл ухаанаа бүү алд
нэлхэй- нэхий өлгий
жишин ажгуу- санаархах ажээ
эдүгээ юун хэмээх- өнгөрсөн хойно нь халаглаад яахав
ой нь орж, сэтгэл нь сэнтрэх- ой дурсамж нь ихэсч, сэтгэл хөдлөл нь багасан хөгшрөх
сүүрлэх- сүүрс алдах
чиний мэт үл сэтгэн- өөрийн юм шиг бодож
манагар- маргааш эрт
үг баралдах- ярилцаж тохиролцох
цагт нөхөр- цаг зуурын найз
урт дурын хүмүүн- чөлөөт ард
мэт дүрийн хүн- зөвхөн тийм төрлийн хүн, элит
нарийн авирт- ааш цочмог
цул улцуур- доромж үг
эхийнхээ сүүн зүрхийг ээдүүлэх- эхийгээ гомдоох
одтой тэнгэр орчих- үймээн самуунтай байх
ил болго- батлав
ил хийгээд булха иргэн- дагасан хийгээд дайсан этгээд




Эх сурвалж: 
Г. Аюурзана. Тэнгэрийн Судар. Улаанбаатар 2016

Сайхан таатай намуухан маасай

Нью Иоркчуудын сэтгэл зүйн гарын авлага  гээд л хошуурцгаагаад байдаг Eat Pray Love гээд номыг та уншсан л байх. Бясалгасанаар зохиогч эмэгтэйд гайхамшигтай өөрчлөлт, аз жаргал, баяр баясал хэрхэн ундарч, амьдралыг нь аварч байгаа тухай гардаг ном. 

Хэдийгээр зохиолч эмэгтэй (Elisabeth Gilbert) хэрхэн үнэмшмээр, ойлгоход амарханаар бясалгалын ач тусыг тайлбарлаж, өөрийн амьдрал дээрээ бодитоор жишээ аван ухуулсан ч надад нэг л зөөлрүүлж хэлбэл ид шидийн, хатуудуулж хэлбэл мунхруулгын шинжтэй л ойлгогдоод болдоггүй. 

Тэгээд өөр дээрээ ч туршиж үзлээ л дээ зарим нэгээс нь. 

Үгийн хүч!

Хүн өөрийн хүсч байгаа зүйлийг яг тэр чигээр нь тодоор чангаар хэлж байвал хувь заяаны молекулууд нийлээд, чиний бодож байгаа хүсэлрүү бодитоор чиглүүлж биеллээ олно гэх маягийн зүйл. 

Тэгээд би ингэж туршиж үзэв. Надад хариугаа өгөхгүй удаагаад байсан эрдэмтнийг нааштайгаар хариугаа өгч энэ асуудал маань дуусах болно гэж би чангаар хүнд сонсогдохоор өглөө нь гэрийхэндээ хэлж үзэв. Ямар өөрөө өөртэйгээ ярилтай нь биш.

Гэтэл үнэхээр өчнөөн долоо хоног хүлээлгэсэн хүн маань тэр оройноо л хариугаа ирүүлдэг байгаа.

Би ч гайхаж, бага зэрэг итгэж эхлэв. Гэхдээ мэдээж тохиолдол байж болно. Хамгийн гол нь тохиолдол ч бай юу ч бай бодол хүслээ дотроо биш дуу гаргаж хэлсэнээр миний чихээр өөрт сонсогдож би өөрөө бухимдуу, байнгын хүлээлттэй байсан нь тайлагдаж, тайвшрах хүч өгсөн мэт.

Иймэрхүү гэнэн мунхруулга маягийн зүйл та энэ номон дээр маш үнэмшилтэйгээр бичигдсэнийг олж үзэх болно. Та өөр дээрээ зарим нэгээс нь бас туршаад үзээрэй.

Тэгээд би бодлоо л доо. 

Ер нь бясалгал гээд л зарим хүмүүс их сүжирнэ, тэр хүмүүс бяслаг идэх дуртай ч юм шиг, тэр хүнээс бяслагны үнэр үнэртэх ч юм шиг. Бяслаг шиг хөнгөн зөөлөн, цагаан зүйл л байдаг байх тэр бясалгал чинь гэх мэтээр төсөөллөө. 

Харин сүүлийн үед энэхүү бяслаг биш бясалгал гэдэг зүйл чинь үнэхээр хүний бие дэх теломеразын үйл ажиллагааг идэвхижүүлж балансыг нь барьдаг гэдэг судалгаа хүчээ авч байгаа гэнэ шүү. Бүр тийм судалгаа өчнөөнөөр байна. Юун хэцүү Тэ Мэ-тэй үг яриад эхэлвээ гэж битгий тээршаагаарай. Их амархан эд. 

Хүний биеийн хромосомын төгсгөлд, одоо, малгай гутал маягаар теломер гээд таг шиг зүйл байдаг гээд л ойлгочих. Энэ нь теломераз гэдэг энзимийн тусламжтай нийлэгждэг.

Теломер тэгэхээр яг л малгай гуталны үүрэгтэй ижил, хромосомыг элэгдэж, бохирдож, муудахаас хамгаална. Тэгээд эсийн үхлийн цаг болохоор теломер богиносож эсийг үхүүлэх болно. Харин ид үед нь теломераз идэвхитэй ажиллаж теломерийг байнгын сэргэг байлган эсийн эрүүлээр хуваагдах нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Нэг үгээр хэлбэл залуу сайхан, стрессгүй байлгана гэсэн үг. Харин эсрэгээрээ байнга хуваагдаж олширч байдаг учиртай хавдрын эсүүдэд теломеразын идэвхижил маш их байдаг. Теломеразын нээлтээр ирээдүйд хүний хөгшрөлтийг зогсоох, эсвэл хавдрын эсийг идэвхигүйжүүлэх эмчилгээний асар том боломж байна гэж шуугицгааж байна. Үүнийг нээсэн эрдэмтэн нь нобелийнхоо шагналаа ч аваад амжсан. Дашрамд дурдахад уг эрдэмтэн нь эмэгтэй хүн шүү.

За тэр ч яахав, тэгэхээр теломераз ихдээд ч хэрэггүй багадаад ч хэрэггүй эд байх нь. Энэ гайхамшигтай балансыг олгож өгдөг нэгэн онцгой арга нь өнөөх л нэг эрүүл зөв нойр, хоол, хөдөлгөөн гурав дээр чинь нэмэгдээд бясалгал, хүн хоорондын харилцаа гэж байгаа юм. 

Бясалгал хийснээр теломераз идэвхижих үү гэдгийг Калифорнийн их сургуулийнхан тодорхой баясалгалын аргыг эмнэл зүйн туршилт судалгаагаар туршсан байна. Гэтэл бясалгал хийсэн эмчилгээний бүлгийнхэнд теломераз нь 43%-р идэвхижсэн гэж гараад ирж. Ердөө 2хон сарын дотор өдөр бүр 12 минут энэ бясалгалыг хйлгэсэн гэж байгаа юм.

Яасан? Та ч бас хийж үзмээр болчихов уу? Юмыг яаж мэдэхэв дээ, их л тайвшруулдаг, стресс тайлдаг ид шидтэй арга гэцгээх юм. Үзээд алдахад юу л унав гэж тээ?

Яг ямар бясалгал вэ гэж үү?

Эрхий хуруугаа бусад хурууныхаа өндөгтэй ээлж дараалан нийлүүлж, СА ТА НА МА гэж хэлэх юм байна. Мэдээж бясалгаж байгаа хүн юм чинь бяслаг шиг сайхан хөнгөн зөөлөн таатай зүйл дотроо төсөөлнө. 

Са Та На Ма-- Сайхан Таатай Намуухан Маасай!!!

Яаж хийхийг эндээс харж болно.

https://www.youtube.com/watch?v=jfKEAiwrgeY

Сайхан таатай намуухан маасайж, теломеразаа идэвхижүүлэхийн тулд тэнгэрийн хаяа, цэцэг, лааны гэрэл ширтвэл бас тустай гэцгээх юм билээ шүү. Лааг төрөл бүрээр нь цуглуулаад л, оройн зоогон дээрээ хайран сайхан амьд цэцэг тасдаж авчирч чимэглээд л, тэнгэрийн хаяа руу ширтэж бодлогшроод л байдаг романтик хүмүүс чинь үнэндээ бол теломеразаа идэвхижүүлээд л завгүй байж байгаа нь тэр гээд л ойлгочих.

Эх сурвалж:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC120798/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3057175/

https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2009/press.html

http://tmhome.com/benefits/study-tm-meditation-increase-telomerase/

http://bottomlineinc.com/health/stress/kirtan-kriya-meditation-12-minute-brain-boost-for-stressed-out-people

Хөгшрөлтийн эсрэг яах ёстой вэ?

Хүний биеийн хөгшрөлт үндсэндээ гурван механизмаар явагддаг.

• Исэлдэлт 
• Сахаржилт буюу чихрийн түлэгдэлт
• Үрэвсэл

• Исэлдэлт 

Хүн агаар амьсгалж амьд явна. Гэхдээ амьсгална гэдэг маань өөрөө хөгшрөхийн нэр юм. Яагаад гэвэл агаарт 21 хувийн хүчилтөрөгч агуулагддаг ба энэ нь амьсгалаар орж хүний биед энерги үүсэх үйл явцад оролцоно. Гэвч энэ үйл явцад оролцоогүй биед хуримтлагдсан хүчилтөрөгч нь исэлдэж эхэлдэг. Өөрөөр хэлбэл хүний биеийн гадна дотор эрхтэнүүдийг зэвтүүлнэ гэсэн үг, яг л метал зэвэрдэг шиг. Нэг үгээр хэлэхэд амьдралын зайлшгүй үйл явц боловч, хөдөлгөөнгүй байх, тамхи, архи, стрессийн нөлөөгөөр энэхүү зэврэлт даамжирна. Ингээд зэврэлт хуримтлагдаад эхэлмэгц эрхтэнүүд үйл ажиллагаагаа бүрэн сайн явуулж чадахгүй даралт ихсэх, чихрийн шижинтэх, судас хатуурах гэх мэт амьдралын хэвшлээс үүдэлтэй өвчнүүд үүсч эхэлнэ. Бүр цаашлаад төрөл бүрийн хавдар, эмэгтэйчүүдэд өндгөн эсийн тоо цөөрч, үйл ажиллагаа нь доголдож эхэлнэ. Өөрөөр хэлбэл хүүхэд олох магадлал буурна гэсэн үг.

Энэхүү исэлдэлтээс сэргийлж өгдөг, зэврэлтийг саармагжуулдаг зүйл бол антиоксидант. Антиоксидант ерөнхийдөө хурц тод өнгөтэй хүнсэнд агуулагддаг. Тэгэхээр аль болох олон өнгийн зүйл идэх тусам сайн гэсэн үг. Болдог бол солонгын долоон өнгөний дагуу хоолловол хамгийн сайн. Улаан, ногоон, шар, үзмэн ягаан, бор, хар, цагаан өнгийн хүнсийг  хольж иднэ гэсэн үг. За бүр болохгүй бол дор хаяж 3-4 өнгө хооллох бүрдээ анхаарч идэх хэрэгтэй. 

Зарим хүн бодож магадгүй. Өргөст хэмх чинь ногоон юмуу цагаан юмуу гэж. Гаднах өнгөөр нь тооцоорой. Ногоон шүү. Алим уу? Улаан шүү.

• Сахаржилт буюу чихрийн түлэгдэлт

Цусанд сахарын агууламж ихсэхэд хүний бие түлэгддэг гэдгийг та мэдэх үү?

Хүний биен дэх уураг түлэгддэг гэсэн үг. Туршилтаар хүний биед байдаг коллагенийг авч үзэж. Цусан дахь сахар тогтмол их байхад энэхүү арьсыг толигор сайхан харагдуулах үүрэгтэй, эмэгтэйчүүдийн амин хайрт цэлцгэнэсэн тунгалаг коллаген маань борлож, харлан өнгөө алдаж, зарим үед бүр энд тэндээсээ түлэгдэж хатуурдаг байна. Ингээд нэгэнт хатуурч харлачихсан хөгшрөлтийн бүтээгдэхүүнийг биеэс зайлуулах ямар ч боломжгүй болдог. Улам л хуримтлагдан бөөгнөрдөг.

Цусны сахарын агууламжийг огцом өсгөдөг зүйлст нүүрс усны агууламж ихтэй хүнс орно. Гоймон, шарсан төмс, гурилан бүтээгдэхүүнүүд, сахар зэрэг голдуу цагаан өнгөтэй хүнс орно. Өглөө хоолоо идэж амжилгүй, өдөр тийшээ асар ихээр өлсөж шууд цатгах зориулалттай эдгээр хүнсийг хэрэглэбэл цусны сахарын хэмжээ пуужин адил (200 мг/дл хүрдэг) хөөрнө гэсэн үг. Сахарын хэмжээ их болоод ирэнгүүд инсулин  ялгарч эсүүдэд сахарыг зөөвөрлөн цусан дахь сахарын хэмжээг багасгадаг. Энэ байдал хэт их хэмжээгээр удаа дараа давтагдан үргэлжилбэл инсулин дутагдаж эхлэн, орж ирсэн сахартай тулж ажиллаж чадахгүйд хүрдэг. Ингээд инсулинээ хамаа замбараагүй ашиглачихсан хүнд цусны сахар нь ихэссэн хэвээр байх ба ам цангах, нойр хүрэх шинжүүд илэрч сахарын өвчний эхлэл тавигдаж буйн дохио болж өгнө. Тиймээс ингэж амархан цусны сахараа өсгөхгүй байлгах хамгийн чухал урьдчилан сэргийлэлт бол өглөөний хоол юм.

Цусан дахь сахарын хэмжээ ердийн үед 70-100 мг/дл байдаг. Харин хоолны дараа ихэссэн үедээ 140 хүрдэг. Энэ хэмжээ 150-с их болоод ирэхээр түлэгдэлт явагдаж эхэлнэ. Эмэгтэй хүнд өндгөн эсийн уураглаг шингэн хүртэл үүнд өртөнө. Жирэмсэн болж чадахгүй байгаа хүмүүс үнэндээ цусан дахь сахарын хэмжээ нь ихэссэн байдаг нь ховор тохиолдол биш.

Тэгэхээр хоолны дараа цусан дахь сахарын хэмжээгээ хэрхэн ихэсгэхгүй байх билээ?

Үүний тулд цусны сахарын агууламжийг огцом өсгөдөггүй мах, загаснаас гадна ногоог гурил будаатай цуг идвэл сахар гэнэт цусанд ихсэхгүй. Ресторанд ороход эхлээд салат гарч ирдэг нь цусны сахарыг өсгөхөөс сэргийлж байгаа нэг арга.

Өөр бас нэг сахараа огцом ихэсгэхгүй байх арга бол хэт өлсөхгүй байх. Үдийн цай энэ үүргийг гүйцэтгэнэ. Үдийн цай гэхээр заавал ч үгүй чихэрлэг зүйл идэж уух албагүй. Самар, хатаасан жимс, ногоо, тараг, ислэг ихтэй хүнснүүд байж болно. Эдгээр нь сахараас хамгаалаад зогсохгүй хавагналт, өтгөн хаталтанд ч тустай байдаг. Мөн өмнөх хоолон дээрээ ургамлын гаралтай сүү хэрэглэвэл цусны сахарыг багасгаад зогсохгүй дараагийн хоолноос үүдэх сахарын өсөлтөөс сэргийлдэг. Үүнийг хоёрдогч хоолны нөлөө гэдэг.

• Үрэвсэл

Ер нь хүний биед байнга л жижиг жижиг үрэвслүүд явагдаж байдаг. Өвчин бол үрэвслийн нэг том жишээ. Харин өвчин үүсгэхээргүй хэмжээнд явагддаг үрэвслүүд хүнийг хөгшрүүлдэг. Энэхүү үрэвслийг дарж өгдөг хүнсэнд омега 3 өөхний хүчил (DHA EPA) агуулсан зүйлс орно. Загас эдгээрийг хамгийн ихээр агуулдагаас гадна гүнжидийн үр, вандуйн төрлүүд мөн энэ төрөлд орно. Монголчуудад олддог гарын доорх хүнс бол хушга.  
Сүүлийн үеийн судалгаагаар илрээд байгаа омега 3-аар баялаг Монголчуудад ээлтэй нэгэн хүнс бол хонины мах юм. Хөгшин хүмүүүс хонины махаа идэх дуртай байдаг нь байгалиас заяасан бас нэгэн шалгарлын хэлбэр ч байж болох. 

Эх сурвалж:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28145745

https://www.omicsonline.org/the-second-meal-effect-and-its-influence-on-glycemia-2161-0509.1000108.php?aid=4874

http://www.grazeonline.com/landsalmon

食事」を知っているだけで人生を大きく守れる 細川モモ　2016
http://www.jsa-site.com/about_kousanka.htm

Хүнд гай болохгүй хөгшрөхийн тулд

Ясны нягтаршил гэж юу вэ?

Энэ нь ясанд хэр их минерал агуулагдаж байгааг тодорхойлдог ба энэ үзүүлэлт нь хүүхэд ахуй цагаас л шийдэгдчихдэг. Сайн хооллож, унтаж, хөдөлдөг байсан хүүхдийн ясны нягтаршил их болж өснө. Харин байнга чихэрлэг зүйл идэж, хөдөлгөөнгүй байсан хүүхдийн ясны нягтаршил багасна.

Одоо та нэгэнт том хүн болчихсон болохоор ясны нягтаа хэрхэн нэмэх билээ гэж гайхаж байгаа байх. Нэмэх ямар ч аргагүй. Харин та үр хүүхэдтэй бол түүндээ сэтгэл гаргаж ясыг нь бэхжүүлэхэд анхаараарай.

Гэхдээ оройтсон гэж битгий гутар. Хамгийн гол нь одоо байгаа ясныхаа нягтыг хадгалж, хэрхэн сийрэгжүүлэхгүй байх вэ гэдэгт анхаарахаас өөр зам танд үлдсэнгүй. Үүнд одооноос эхлэн анхаарал тавьж эхэлбэл хөгширсөн хойноо шал өөр амьдрал таныг хүлээж байгаа гэдэгт итгэ.

Эмэгтэй хүний бие эстрогений ачаар яснаас калци хайлж алга болохыг сэргийлж байдаг. Эстроген нь өөрөө уургаас бүтнэ. Тэгэхээр амархан хугарчихдаг ястай болохгүйн тулд өнөөх л уураг чинь хэрэгтэй байх нь. Үнэн хэрэгтээ эмэгтэй хүн цэвэршмэгц эстрогений ялгарал багасч ясны сийрэгжилт явагдаж эхэлнэ. Тиймээс 50 наснаас эхлэн яс гэнэт л сийрэгжиж эхэлдэг нь ийм учиртай. Яс бүдчихэд л амархан хугардаг болж, тоолгүй орхибол 60, 70 гэхэд хэвтэрт орсон байх вий. Үр хүүхэд, ойр дотныхондоо бөөн ажил. Таны өөрийн амьдралын чанар ч хэрхэн доройтохыг бодоод үз. Тэгэхээр та одооноос ясныхаа нягтад санаа тавьж аль болох багасгахгүй байхад анхаарах хэрэгтэй.

Цэвэрших нас болоогүй байсан ч эстрогений ялгарлаа тогтмол хэмжээнд хадгалж байж гэмээнэ ясаа бат бөх байлгаж чадна. Сарын мөчлөгийн алдагдалтай хүмүүс төмөр, уураг агуулсан хүнс түлхүү хэрэглэж, цус багадалтаас үүдэлтэй мөчлөгийн алдагдлаа засах хэрэгтэй. Төмөр, уураг хоёрыг зэрэг ихээр агуулж, басхүү шимэгдэлт сайтай байдаг шидэт хүнс бол мах юм шүү.

Хүний ясны минералууд 3 жилийн мөчлөгтэйгээр бүгд солигддог. Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэхээр өдөр бүр хуучин калциа гадагшлуулж шинэ калцийг суулгаж өгч байдаг. Харин энэ процесс нь ясанд ачаалал өгсөн үед л явагдна. Ачаалал өгнө гэдэг маань хөдөлнө гэсэн үг юм.

Гүйж болж байна, алхаж болж байна, бүр больё, зүгээр зогсоход л хангалттай. Автобусанд ороод та хүнд суудал тавьж өгөөд өөрөө босоод зогсохдоо ясандаа хөрөнгө оруулалт хийж байна л гэж ойлгоорой. Танд л ашигтай. Өдөрт ядаж ганц хоёр цагийг босоо байдалд өнгөрөөчих хэрэгтэй.

Үүнээс гадна калцийг хүнсний зүйлээр биед оруулж өгөх хэрэгтэй. Өнөөх л тараг, сүү, бяслаг чинь. Сүү, сүүн бүтээгдэхүүнд дургүй хүн загас, бууцай, брокколи, байцаа, ногоон сонгино, салатны навч гэх мэт төрөл бүрийн ногоон өнгөтэй ногоогоор орлуулж болно. Гэхдээ эдгээрийг оройн зоогондоо идвэл унтаж байх үед ясанд чинь калци сууж өгдөг. Яагаад гэвэл гүн нойронд автсан эхний 3 цагт өсөлтийн даавар ялгаран калцийг зөөвөрлөдөг. Ялангуяа өглөө цайгаа уудаггүй хүн, туранхай хүн, сарын тэмдэг алдагддаг хүмүүс илүү анхаараарай.

Мөн чихэрлэг зүйлс их идвэл сахар шээсээр ялгарахдаа кальцийг хамт аваад гардаг. Түүнээс гадна шээсээр ялагарахдаа өөртөө кальцийг наалдуулаад авч гардаг бодист фосфор орно. Фосфор нь бэлэн гоймон, хүнсний нэмэлт бодисууд, утсан бүтээгдэхүүнд ихээр агуулагддаг. Сахар фосфор хоёрыг аль алийг нь агуулдаг зүйл бол газтай ундаа билээ. Эдгээрийг их хэмжээгээр хэрэглэдэг эрчүүдэд ясны сийрэгжилт их явагдах нь гайхмаар зүйл огт биш юм.

Өөр бас ясны бат бөх байдлыг хангаж байдаг нэгэн амин дэм бол витамин Д. Үүнийг хятад мөөг зэрэг хоол хүнсээр авахаас илүү порцоор биедээ шингээх хамгийн энгийн бөгөөд түгээмэл арга бол мэдээж наранд биеэ ээх. Хэсэг нарласнаар арьсан дээр витамин Д-ийн нийлэгжил явагддаг. Тиймээс өдөрт дор хаяж 30 минут нүүрээ биш юмаа гэхэд (сэвхтэнэ барьна гээд зарим хүн дургүй байгаа байх) гараа ч юмуу хөлөө ч юмуу, хүзүүгээ ч юмуу ээчих хэрэгтэй. Түүнээс гадна жаахан далийвал үдээс өмнийн нар хүний тархинд аз жаргалын даавар серотониныг ялгаруулдаг учраас нарыг ер нь үзэн ядах хэрэггүй шүү.

Гадаадууд чухам өглөө тагтан дээрээ хооллоод л эсвэл цэцэрлэгт хүрээлэнд нарлаад л байдаг чинь цаанаа их учир жанцантай эд байсан юм байна шүү. Манай Монгол шиг хүйтэн газар өвөл ялангуяа хөлдөж үхэх гээд л нарлаад байлтай нь биш, ядаж үдээс өмнө оффис дээрээ очоод цонхны хажууд байрлалаа эзлээд авчих хэрэгтэй. Тэгэхэд л яс чинь, тархи чинь талархаад явчихна шүү дээ.

Эх сурвалж:

「食事」を知っているだけで人生を大きく守れる 細川モモ　2016

https://www.healthaliciousness.com/articles/high-calcium-vegetables.php

Шидэт ундаа

Өглөөний цайгаа уудаг хүмүүсийн шинж чанар:
Дотоод байдал -Сэтгэл санаагаар өөдрөг
Гадаад байдал -Гоё биетэй, дур булаам
Эдийн засгийн байдал -Орлого өндөр 
Ийм байдаг нь олон арван судалгаагаар аль хэдийнэ нотлогдчихоод байгаа билээ. 

Монголчууд ч "Өглөөний цайгаа өөртөө" гэж хэлэлцдэг. Өглөөний цай бол үдийн хоол, оройн зоогноос ч илүү хүний биед шаардлагатай амьдарлын шимт хэсэг юм. Өглөөний цайгаа уудаггүй хүмүүс өдөржин урвагар царайлж, биенд өөх хуримтлагдан, яс хэврэгшиж, булчин суларч, ядранги бөгөөд бээрэг болдог. Нэмээд хэлэх юм бол чихрийн шижинтэй болж, сэтгэлийн дарамтанд орж, цаашилбал хөгшрөөд ирэхээрээ тархины хатингаршилт түргэн явагддаг.

Өглөөний цайны энэ их хүч чадал чухам юунд оршино вэ?

Хүний биологийн цаг гэж та сонсч байсан байх. Хорвоод нар жаргаж манддаг өдөр тутмын 24 цагаас гадна хүний бие өөрөө бас доторх нараа мандаан жаргааж байдаг. Биологийн энэ цагийн дагуу л ургал мэдрэл, биеийн дулаан, цусны даралт, дааврын шүүрэл нь хүний биеийг удирдах ажлаа хийж байдаг. Чухам таны хэзээ унтах, хэзээ босохыг зохицуулж байдаг ухаантай. Гэтэл энэ цаг маань нарны цагтай тохирохгүй болоод ирэхээр биологийн зохицуулагч уймран ажлаа сайн хийж чадахгүйд хүрдэг. Хүн зүв зүгээр мөрөөрөө амьдарч байхад ч энэ цаг тэр цаг хоёр хоорондоо зөрөөд эхэлдэг байна. Учир нь биологийн цаг орон бүрний хүмүүст өөр өөр байдаг. Тухайлбал Америк хүнийх 24 цаг 11 минут байдаг бол Япон хүнийх 24 цаг 10 минут байдаг. Монгол хүний цаг хэд байдагийг судалсан юм олж чадсангүй. Судалсан хүн надад дуулгана биз. 

Тэгэхээр дундаж хүн зүгээр амьдраад байхад л хорвоогийн цагтай жилд даруй 3600 минут буюу 60 цагаар зөрчихдөг гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл бие дотор маань цагийн зөрөө үүсчихдэг. Энэ цагийн зөрөөг арилгаж өгдөг ганц түлхүүр бол "Өглөөний цай".
Өглөө биедээ гаднаас хүнс оруулж өгсөнөөр бие доторх зохицуулгын системдээ босох дохиог өгдөг. 

Хүн өглөөний нарыг харж, биеэ ээх үед серотонин тархинд ялгаран аз жаргалыг мэдэрдэг. Үүнтэй ч холбоотойгоор нарлаг өдөр сэтгэл өөдрөг байдаг нь ийм учиртай. Өглөөний нар хүний оюун ухааныг ийнхүү сэрээсэн ч эсийн урвалууд сэрж амжаагүй байдаг. Үүнийг өглөөний цай сэрээж, гэдэсний гүрвэлзэх  хөдөлгөөн явагдаж өтгөнөө гадагшлуулмаар санагдаж, шээс хүрч бие доторхи машин механизмууд идэвхиждэг байх нь.

Өглөөний нар ба өглөөний цай хоёрын  энэхүү ер бусын хүч үгүй болох аваас хоногийн 24 цагийн хэмнэл алдагдан, цагийн зөрөө үүсч, бүрэн сэргэлгүйгээр өөх шатаах энергийн урвал явагдаж чадалгүй таргалдаг. 

Тиймээс өглөөний цайгаа талархан ууж хэвших хэрэгтэй. Уухдаа уурагийг анхаарч биедээ оруулж өгөх хэрэгтэй. Яагаад гэвэл хүний биеийн машин механизм маань уураг идсэнээр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж эхэлдэг. Ингэж ажиллана гэдэг маань уураг нь булчин болж, амархан ядраахгүй болгодог гэсэн үг. 

Өглөө амархаан идчих боломжтой уурагт тараг, бяслаг, лаазалсан лаазлаагүй загас, өндөг зэрэг ороно.  Харин дан жимс ногоо идвэл уураг агуулагдаагүй учир өглөөний цайны ид шидийг бүрэн үзүүлж чадахгүй. Ямар ч завгүй өглөө байсан ч ядаж нэг аяга тараг уугаад гараа л гэсэн санаа. 


Эх сурвалж:

Lee, T. S., Kim, J. S., Hwang, Y. J., & Park, Y. C. (2016). Habit of Eating Breakfast Is Associated with a Lower Risk of Hypertension. Journal of Lifestyle Medicine, 6(2), 64.
Widaman, A. M., Witbracht, M. G., Forester, S. M., Laugero, K. D., & Keim, N. L. (2016). Chronic stress is associated with indicators of diet quality in habitual breakfast skippers. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics, 116(11), 1776-1784.

「食事」を知っているだけで人生を大きく守れる 細川モモ 2016

Ховрын өвчин буюу хомсдолын хавх

Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Европын ихэнх орнуудад өлсгөлөн нэрвэж байлаа. Яг энэ үеэр Миннесотагийн Их Сургууль 36 эрийг нэгэн сонирхолтой туршилтанд хамруулсан байдаг. Юу вэ гэхээр тэднийг өлсгөлөнд нэрвэж туршиж үзсэн байгаа юм. Дайны дараах үе болохоор л ийм судалгаа зөвшөөрөгдсөн нь гарцаагүй. Өнөө үед бол мэдээж хориотой. 

За тэгээд судалгааны үр дүнг харвал тэдгээр эрсийн бодисын солилцоо 40 хувиар буурсан ба өлсгөлөнгөөс болж хатингиршсан булчин нь янгинан өвдөж, гэдэс нь шингэнээр дүүрч, цүндийгээд ирсэн байна. Энийг ч та Африкийн өлсгөлөн хүүхдүүдийн зурагнаас бишгүйдээ харж байсан болохоор нэг их гайхшрахгүй биз. 

Энэ судалгааны хамгийн сонирхолтой хэсэг нь юу вэ гэхээр судалгаанд оролцогчдод сэтгэцийн өөрчлөлтүүд гарсан явдал юм. Тэдгээр оролцогчдод хоолны ном, хоолны жороос өөр юм харагдахаа больж, хоолны талаарх бодол бүх зүрх сэтгэлийг нь эзэмдэж байв. Туршилтанд орохоос өмнө хоолны талаар огт сонирхдоггүй байсан хүмүүс ч мөн адил. Нэг оролцогч туршилтын талаар эргэн дурсахдаа "Хоолноос өөр ямар ч бодол орж ирэхгүй байсан, энэ дэлхийн цорын ганц чухал зүйл юм шиг санагдаж байв." гэжээ. 

Харин энэ судалгаанаас хэдэн арван жилийн дараа батлагдсан дүгнэлт бол өлсгөлөн бол зөвхөн бие махбодь, булчин шөрмөсийг хатингиршуулаад зогсохгүй хүний оюун ухааныг ч хатингиршуулдаг гэсэн үр дүн байв. Харвардын профессор Муллайнатан энэ талаар гүнзгийрүүлэн судалж "Why having too little means so much" хэмээх бүтээлийг туурвижээ. Тэдний боловсруулсан мэдээлэл дээрээс дүгнэж хэлэхэд аливаа зүйл ховордоход  хүний сэтгэл санаа өлсгөлөн, ганцаардал, хавчигдмал боогдмол байдал, ядуурлыг гүнзгий мэдэрдэг аж. 

Энэ нь ч бусад сэтгэл зүйн туршилт судалгаагаар батлагдсан байдаг. Хэрэв хүний оюун ухаан нэгэн зүйлд гүн төвлөрвөл анхаарал, биеэ хянах чадвар, төлөвлөгөө гаргах чадварууд нь сулардаг байна. Яг л олон програм зэрэг ачааллаж байгаа компьютер шиг удаад эхэлдэг гэсэн үг. Профессор Муллайнатаны баталж буйгаар ядуу хүмүүсийн гаргадаг урагшгүй шийдвэр, бодлогогүй авир бол удаан хугацаанд юмсын хомсдолд орсоноос үүдэлтэй. Хэрэв таныг өнөөдөр ядуу болгоод тавьчихвал та ч бас тэдгээр хүмүүстэй адил зан авирыг үзүүлж эхлэх бөгөөд энэ нь үнэндээ хэн байхаас хамааралгүй юм гэжээ. Нэг ёсны та ховрын өвчинд нэрвэгдэж, хомсдолын занганд орно гэсэн үг юм. 

Хомсдолын занганд та эдийн засгийн хувьд эрх чөлөөтэй байж болох ч өөрийн мэдэлгүй орчихсон байх магадлалтай. Жишээ нь цаг хугацааны хомсдол. Танд аливаа ажлыг хийж гүйцэтгэх төлөвлөгөөт хугацаа өгөгдсөн тохиолдолд тухайн  ажлаас бусад бүх юм танд нэг их чухал биш, хойш нь тавьж болохоор санагддаг уу?
Хэрэв тийм бол та хомсдлын занганд орж оюун ухаанаа эзэмдүүлчихээд байгаагийн шинж. 

Хомсдолын занганы гурван гол төлөөлөл бол цаг хугацаа, хоол хүнс, мөнгө юм. Эдгээр зүйлс хомсдоход та хэчнээн ухаантай нэгэн байсан ч гаргах шийдвэрүүд тань болчимгүй, алсын хараагүй, тэнэгдүү болж ирнэ гэсэн үг. Энэ талаар туршилт судалгааг энэтхэгийн фермерчид дээр хийж үзжээ. Тарьж буй ногооноосоо шалтгаалаад ургац хурааж авах үе  нь өөр өөр байдаг ба энэ нь фермерчидийн ногоогоо зарж мөнгөтэй болох үе юм. Тэд жилийн зөвхөн нэг тодорхой үед л мөнгөтэй байдаг ба бусад үед нь ядуу амьдардаг байна. Энэ хүмүүст мөнгөтэй байх үе болон мөнгөгүй байх үед нь оюун ухааны тест хийж үзэхэд мөнгөтэй байх үедээ илүү өндөр оноо авдаг нь нотлогдсон байна. 

Энэхүү хомсдолын хавхны тухай ойлголт эдийн засгийн зан үйлийн шинжлэх ухаанд харьцангуй шинэ ойлголт бөгөөд ядуу хүмүүс буруу шийдвэр гаргадаг болохоор ядуурч байгаа бус ядуу учраас буруу шийдвэр гаргадаг юм байна гэсэн дүгнэлтэнд хүргэсэн байна. 

Тэгэхээр хомсдолын хавхнаас хэрхэн зайлсхийх вэ? 

Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед америкийн байлдааны онгоцны нисгэгчид олноороо зөвхөн нэг төрлийн ослоос болж онгоцтойгоо осолдон нас барж байв. Энэ нь нисгэгчид дугуй хянагч товчлуур болон далавч хянах товчлуураа андуурсанаас үүдэлтэй байж. Шинжээчид толгойгоо сэгсрэн яагаад ийм болчимгүй алдаа хийгээд байгааг гайхдаг байв. Гэтэл үнэндээ энэ 2 товчлуур нь хоорондоо яг адилхан харагддаг бөгөөд бие биентэйгээ зэрэгцээ байрлалтай байсныг ажиглажээ. Ингээд товчлуурын өнгө байрлалыг солих дизайны бяцхан шийдэл гаргаснаар нисгэгчдийн ийм төрлийн ослыг арилгасан гэж байгаа юм. Нисгэгчийн алдаанд төвлөрөхөөс илүү онгоцноос шалтгааныг нь хайснаар асуудал шийдэгдсэн байна.Яг үүнтэй адил. 

Ядуу хүмүүсээс өө хайх биш тэдэнд тохирсон ядуурал бууруулах хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх явдал юм. Ядуурал бууруулах хөтөлбөр, мэргэжлийн сертификат олгодог хичээлүүдэд ядуу хүмүүсийг яаж ийж байгаад албадан бүртгэж, явуулахаар болгодог ч ихэнхдээ тэд хичээлээ таслан идэвхигүй оролцсоор сүүлдээ дундаас нь хаядаг. Яагаад гэвэл тэд хичээлдээ ирэхийн тулд унаа уншны мөнгө илүү төлөхөөс авахуулаад хүүхдээ харах хүн зохицуулах хэрэгтэй болдог. Иймэрхүү хомсдолын шалтгаанаас нэг удаа хичээлдээ ирээгүй хүн хичээлийн агуулгаасаа хоцорч цаашид нөхөхөд хэцүү болдог тул дундаас нь орхихоос өөр аргагүй байдалд хүрдэг. Тэгвэл эдгээр хүмүүсийг нэг удаа тасалчихлаа гэхэд дараагийн удаа ирэхэд нь нөхөж олгодог байхаар тогтолцоог л бүрдүүлээд өгөх нь чухал юм. Хоцорсон хүмүүст зориулсан параллел анги ч юмуу жижигхээн хөтөлбөрийн өөрчлөлт хийхэд л амжилттай төгсөгчдийн тоо ихсэх бүрэн бололцоотой. 

Өөр бас нэг жишээ. Нэгэн пүүс ажилчдаасаа сар бүрийн цалингаасаа тодорхой хувийг автоматаар хадгаламжинд нь хийхээр суутгаж болох эсэхийг асуужээ. Ажилчид жирийн үед энэ сонголтоос татгалзаж байсан бол тэдний цалин нэмэгдэх мөчлөгтэй давхцуулан асуухад 75% нь зөвшөөрсөн байдаг. 

Тэгэхээр хүнийг хомсдолын хавхнаас гаргах сэтгэл зүйн манипуляци хийх тохиромжтой үеийг бодлого боловсруулагчид ухаалгаар тооцож гаргаж ирж чадвал ямар ч илүү зардал гаргалгүйгээр ядууралтай тэмцэх боломжтой аж. 

Хязгаарлагдмал нөөцийг хэрхэн хуваарилахыг судалдаг бүхэл бүтэн шинжлэх ухаан байдаг. Энэ бол эдийн засгийн шинжлэх ухаан гэдгийг та угаас мэднэ. Эдийн засагчид ядуурлын эдийн засгийг ойлгодог, мэддэг мөртлөө үүнийг нөхцөлдүүлж байгаа хувь хүний сэтгэл зүй үрүү хэзээ ч өнгийн харж байсангүй. Хэрвээ сэтгэл зүйн жижигхэн шийдлүүдийг л олчих юм бол сая сая доллар хэмнэх боломжтой юм байна гэдгийг дэлхий дахин саяхнаас л ухаарч эхлээд байгаа бөгөөд хөгжсөн орнуудад хүний оюун ухаанд үүсдэг хомсдолын хавханд чиглэсэн бодлогуудыг хэрэгжүүлж эхлээд байгаа аж. 

Эх сурвалж:
http://harvardmagazine.com/2015/05/the-science-of-scarcity

Хүний зан үйлийг өөрчлөх боломжтой юу?

Бараг ихэнх эпидемиологийн судалгаа ердөө 2 янзын өгүүлбэрээр төгсдөг гээд хэлчихэд хэтрэхгүй л болов уу. Эхлээд ийм өвчний улмаас ингэж хор уршиг гарч эсвэл ийм эрсдэлт хүчин зүйлс нөлөөлж байгаа тул энэ өвчнөөс сэргийлэх эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгаа хэрэгтэй гэж бичнэ. Тиймээс хэрхэн яаж арга хэмжээ авах талаар нарийвчлан судлах шаардлагатай байна гээд дараагийн өгүүлбэрээ бичээд төгсгөнө.

Та итгэхгүй бол google scholar луу ороод дурын анагаахын сэтгүүл дээр гарсан дайралдсан өгүүллийг л уншаад үз. 

Ингэж их төвөг болж, ингэж их зардал чирэгдэл учруулж, энэ их хөлс хүчийг шавхчихаад эрдмийн ажлаас гарах гаргалгаа ердөө л энэ үү?

Арай дөнгүүр шийдвэр хэлээд өгчихгүй дээ гэж урам хугарах үе зөндөө.

Гэхдээ хүний амьдрал эрээнтэй бараантай, энэ орчлон ертөнц төвөгтэй ээдрээтэй, нэг дусал шидэт бодисоор эдгээдэг ид шидийн үлгэр биш.

Үүнээс цааш бодит амьдрал дээр бий болдог нөхцөл байдлыг томъёолон авч үзсэн байдаг. Амьдарлын хэвшлээ өөрчлөх явц нь хүний зан үйлийг өөрчлөх эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгаатай нягт холбоотой. 

Харин эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгааг яаж хийвэл үр дүнтэй юм бэ?

Ер нь хүний зан үйлийг өөрчлөх боломжтой юм уу?

National Institute of Health буюу NIH хэмээх дэлхийн ихэнх анагаах ухааны нээлт гарч байдаг судалгааны төвөөс гаргасан нэг сурах бичиг байна. Theories at a glance гээд.

Энэ номноос үзэхүй, хүний зан үйлийг өөрчлөхөд 3 түвшинд нөлөөлөх шаардлагатай гэнэ. Нэгд хувь хүний, хоёрт хүн хоорондын, гуравт нийгмийн түвшинд арга хэмжээ авах хэрэгтэй. 

Хувь хүний түвшинд нөлөөлөх явцыг моделчлон авч үзвэл эрүүл мэндийн итгэл үнэмшлийн модел, өөрчлөгдөх үе шатны модел, төлөвлөгөөт зан үйлийн модел хэмээн 3 хуваадаг байна. 

Эрүүл мэндийн итгэл үнэмшлийн моделд тухайн өвчин тусах магадлал, хүндрэлийг тооцож, өөрийн зан үйлийг өөрчилсөнөөр гарах сайн үр дагавар,мөн эдийн засаг сэтгэл зүйн бэлтгэлээ хэр базаасан эсэхийг үнэлэх ёстой аж. Мөн цаашлаад зан үйлээ өөрчлөхөд түлхэц болох сэдээлт (Энэ бодит амьдрал дээр их чухал үе шат бололтой. Өмнөх тэмдэглэл дээрээ энэ талаар өгүүлсэн байгаа.), зан үйлээ өөрчилж чадна гэсэн өөртөө итгэх итгэл бүрдүүлдэг байна.

Өөрчлөгдөх үе шатны моделд зан үйлээ өрчилье гэж бодоо ч үгүй яваа үе, ер нь ойрын хагас жил дотроо нэг ингэчих юмсан гэж бодох болсон үе, бэлтгэлийн үе буюу эхний алхамаа хийсэн үе, хагас жилээс дотогш хугацаанд өөрийн хэвшлийг өөрчилж чадсан үе, хагас жилээс дээш хугацаанд амьдалын хэвшлээ өөрчилсөн үе ордог байна. Тэгэхээр хүн 6 сараас дээш хугацаагаар ямарваа нэг зан үйлээ өөрчилж хадгалж чадвал, түүнийг амьдарлын хэвшлээ өөрчилж чаджээ гэж үздэг байх нь. 

Төлөвлөгөөт зан үйлийн моделд 4 хүчин зүйлс багтдаг нь зан үйлээ өөрчилсөнөөр ямар сайн үр дагавар гарах вэ гэдэгт итгэх итгэл үнэмшил ба өөрийн муу зан үйлд хандах хандлага, бусдын нөлөө,  зан үйлээ өөрчлөхөд шаардагдах зүйлс юм.

Хүн хоорондын түвшинд нийгэм танин мэдэхүйн модел орно. Үүнд тодорхой зан үйл ба орчны хамаарал, зан үйлээ хэрхэн өөрчлөх талаарх мэдлэг, зан үйлийг өөрчилсөнөөр гарах сайн үр дагавар, хүлээлт, өөрчилж чадна гэсэн өөртөө итгэх итгэл, бусдын жишээнээс суралцах, зан үйлийг давтан хйилгүүлэх гадны сэдээлт (машины бүсээ бүслэхийг анхааруулсан дохиот систем гэх мэт) багтна. 

Нийгмийн түвшинд байгууллагын тогтолцоо, шинэ нээлт санаа оноог цааш нэвтрүүлэх, түгээх, олон нийтийн харилцааны хэрэгсэл зан үйлээ өөрчлөхөд нөлөөлж чаддаг. 

Тэгэхээр бид бүхний толгойд хамгийн түрүүнд харван орж ирдэг олон нийтийн харилцааны хэрэгсэл болох зар сурталчилгаа, хэвлэл мэдээлэл бол хүний зан үйлийн өөрчлөлтөнд нөлөөлөх зөвхөн нэг хүчин зүйл болж таарах нь. Харин алийг нь сонгож, хэрхэн эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгаагаа явуулах нь жижигрүүлж ярьбал тухайн хүний, томруулж ярьбал тухайн улс орны шийдвэр гаргагч нараас л хамаарна.

Харин энэ бүх модель, авах арга хэмжээний эхний тулах цэг нь шинжлэх ухааны нотолгоо болж өгдөгтэй хэн ч маргахгүй буй за. Хар таамгаар биш шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, бодитой л арга хэмжээ авч үз хэмээн эпидемиологийн судалгаанууд хашигирч байгаа гээд л ойлгочих.

Эх сурвалж:

https://sbccimplementationkits.org/demandrmnch/ikitresources/theory-at-a-glance-a-guide-for-health-promotion-practice-second-edition/

Амьдарлын хэвшлээ өөрчлөх "Алтан үе"

Амьдарлын хэвшлээс үүдэлтэй өвчнүүд "Амьдарлын л хэвшил"-ээс болж үүсдэг юм бол амьдарч байгаа хэвшлээ өөрчлөөд л болоо юм бишүү?

Хэлэхэд ийм амархан мөртлөө хийхэд хэцүү эд. 

Эмч хүн гэлтгүй хэлтэй амтай л бол хэр баргийн тарган хүн, архичин, тамхичныг харсан хэнбугай ч "Ууж идэхээ л больчихооч!", "Наад тамхи чинь ямар ч ашиггүй, зөвхөн илүү зардал шүү дээ, мэдсээр байж!" гэж халагладаг.

Иймэрхүү донтой хүмүүс ч биш жирийн хүн ч эрүүл байхын тулд "Уул нь өдөрт хэдхэн минут өөртөө зориулаад хөдөлчих юмсан" "Энэ кофенийхоо чихрийг багасгамаар л байна." "Үүрийн таван жингээр сэрдэг болохсон." гэх мэтээр түмэн янзын өөрийгөө өөрчлөх хүсэлд автан, энэ нь гагцхүү өөрийнх нь үйлдлээс л шалтгаалаад байгааг мэдээд байгаа хэрнээ нэг л болж өгдөггүй. 

Гэтэл зарим хүн ямар аз нь дайрдаг юм бүү мэд гэнэт л өөрчлөгддөг. Уудаг нь уухаа больж, татдаг нь тамхийг жигшиж, ууланд авирах их хүслээ гэнэт нэг өдөр л биелүүлдэг. Атаархмаар!!!

Харин үлдсэн нь "За тэр угаасаа тэмцэгч хүн л дээ" "Ганц бие юм чинь аргагүйшд, өөртөө зарцуулах цагтай." "Мөнгө л биз, арын хаалга л биз" гэх маягаар өөрөө хийж чадахгүй байгаагаа зөвтгөх мянган шалтгаан бодож олоод сэтгэлээ амраана.

Ер нь хүнд ямар үед амьдарлын хэвшлээ өөрчлөх "Алтан үе" тохиодог юм бол? Энд нэгэн ид шидийн их хүч нуугдаад байх шигээ. Энэ хүчийг хэрхэн хаанаас олж авах вэ?

Гэтэл үнэхээр энэ нь хүний мэдсэн, дуулсан, харсан, сонссонтой холбоогүй гэнэ шүү. Энэ бол зөвхөн хүн өөрийн дотоод хүчийг хэвлийдээ мэдэрч чадсан үед л тохиолддог гэнэ. Жишээлбэл үүрийн 3 цагт босоод нэг удаа ууланд авираад үз. Энэ үйл явдал нь хүний дотоод орчныг өөрчилж, гэнэтийн зүйлийг хүлээн авахад бэлтгэгдсэн бие цогцсыг бүтээдэг гэнэм. 

Одоогоор энэ талаар хийгдсэн судалгаа, шинжлэх ухааны нотолгоо алга. Гэхдээ ямар ч сэтгэл зүйч амьдарлын хэвшлээ өөрчлөхөд бага багаар биш шууд л эхлэх хэрэгтэй гэж зөвлөдөг. Тэгэхээр яаж аливаа үйлдлийг шууд эхлүүлэх, түүнийгээ удаан хугацаанд тогтоон барих вэ гэдэг л гол асуулт юм. Үүний тулд бие махбодио гэнэтийн цочролд оруулж, тархинд нь санах ой суулгаж өгсөнөөр цаашдын зорилтот үйлдлийг хийхдээ төвөгшөөхгүй болдог байна.

Богино боловч, туршаад үзэхэд гэмгүй, судлаад үзэхэд нааштай мэдээлэл танд өгөх гэж зорьлоо өнөөдөр!

Эх сурвалж:

http://forbesjapan.com/articles/detail/14591