Эсийн хогийн сав яагаад Нобел авав?

Япончууд нийт 26 Нобелийн шагнал хүртсэн нь өдгөө АНУ-н дараа 2-т орохоор их байна. Нобелийн шагнал авна гэдэг бол Нобел авахын төлөө олны анхаарал татсан сэдэв сонгох биш хэний ч нүдэнд өртөхөөргүй хийж байгаа судалгаандаа бүх амьдарлаа зориулахаар үнэнч байж, урт хугацаанд тасралтгүй судалсаны үр өгөөж байдаг. Үүнийг батлах нэгэн жишээ нь Ёшинори Осүмигийн аутофагийн механизмын нээлт. Түүнийг залуу байхад эс доторх хогийн сав, ямар үүрэгтэй нь ойлгомжтой хэмээн аутофагийг тоож судалдаг хүн байсангүй. Бүгд л халуун сэдэврүү хошуурцгаана. Харин тэр зүгээр л нэг талхны хөрөнгийн бактерт аутофагийн механизм хэрхэн яаж явагдаж байгааг микроскопоор судалдаг байв. Тэрээр 43 настай байхдаа өөрийн лабораторитай болж гуравхан хүний багтайгаар судалгаагаа хийж байсан гэдэг. Тэр өөрөө ч аутофаги бол эсийн өөрөө өөрийгөө залуужуулдаг процесс, өвчний олон эх үүсвэрийн сэжүүр болох юм гэж төсөөлөө ч үгүй байх. Олныг дагаж хошууралгүй, хөрөнгөний эсийн 90 хувийг эзэлдэг энэхүү вакуоль яагаад ийм том болдог юм бол гэдгийг мэдэх гэж л микроскопоор тасралтгүй хардаг байжээ.

Аутофаги нь эс өөрт хэрэггүй болсон зүйлсийг нэг уутанд цуглуулж байгаад задлан дахин энергийн эх үүсвэр үүсгэн ашиглах боломжийг өгч байгаа механизм юм. Энэ процесс нь эсийн стрессийн үед, тухайлбал тэжээлийн дутагдлын үед идэвхиждэг. Өөрөөр хэлбэл мацаг барих үед хүн хэрэггүй уурагнаасаа салж дахин цоо шинэ амин хүчлүүд үйлдвэрлэдэг. Энэ нь элгэнд очиж энергийн эх үүсвэр бий болгох глюконеогенез болоход ашиглагдахаас гадна бусад шинэ уургийг бүрэлдүүлнэ. Хэрэв хүнд аутофагиийн механизм дутагдах юм бол энд тэнд хэрэгцээгүй уураг хуримтлагдаж алцхеймрийн өвчин, хавдар гэх мэтийн эх үүсвэр болно. Харин хэт их аутофаги явагдвал мэдрэлийн эсийн гэмтэл, эсийн цагаасаа өмнөх үхлийг дагуулж мэдрэлийн гаралтай өвчнүүд, булчин хатингирших өвчлөлийн шалтгаан болдог.

Ёшинори Осүми хөрөнгөний эсийн аутофаги бусад хөхтөн амьтан буюу хүнийхтэй төстэй механизмаар явагддагийг тодорхойлсоноос гадна энэ механизмтай холбоотой 15 генийг илрүүлсэнээр физиологи анагаах ухааны салбарт Нобелийн шагнал хүртжээ. Аутофагийн механизм нь хавдрын эсрэг үйл ажиллагаа, эсд халдвар орсон үед дархлааны хариу урвал болдог чанар, мэдрэлийн өвчнүүдийн эх үүсвэрийг тайлах анагаахын ач холбогдол зэргээр ирээдүйн анагаах ухааны эргэх цэг болно хэмээн найдлага төрүүлээд байгаа билээ. 
#Medicalresearchmongolpodcast

Эх сурвалж:
Rubinsztein, D. C., & Frake, R. A. (2016). Yoshinori Ohsumi's Nobel Prize for mechanisms of autophagy: from basic yeast biology to therapeutic potential. The journal of the Royal College of Physicians of Edinburgh, 46(4), 228-233.
Sedwick, C. (2012). Yoshinori Ohsumi: Autophagy from beginning to end.
https://logmi.jp/164190
https://www.dietdoctor.com/renew-body-fasting-autophagy
https://medium.com/personal-growth/fasting-and-autophagy-9f4e97596ed4
Thorburn, A. (2014). Autophagy and its effects: making sense of double-edged swords. PLoS biology, 12(10), e1001967.
Shi, R., Weng, J., Zhao, L., Li, X. M., Gao, T. M., & Kong, J. (2012). Excessive autophagy contributes to neuron death in cerebral ischemia. CNS neuroscience & therapeutics, 18(3), 250-260.
Liu, Y., & Levine, B. (2015). Autosis and autophagic cell death: the dark side of autophagy. Cell death and differentiation, 22(3), 367.
Chabrol, B., Figarella-Branger, D., Coquet, M., Mancini, J., Fontan, D., Pedespan, J. M., ... & Pellissier, J. F. (2001). X-linked myopathy with excessive autophagy: a clinicopathological study of five new families. Neuromuscular Disorders, 11(4), 376-388.

Хэвлий дэх үрдээ зориулж идэх нь (2-р хэсэг)

Хэрэв та жирэмсэн бол төрөх хүүхдийнхээ эрүүл мэндийг одооноос эхэлж кодлох боломжтой. Өнөөг хүртэл юу ч бодолгүй идэж ирсэн бол үр удмынхаа төлөө өдөр тутмын хүнсээ амруугаа хийхээс өмнө дахиад нэг нягтлаад үзээрэй. Өөрийнхөө боломжийн хүрээнд сайжруулах арга заавал олдоно. Бас хөөрхөн үр заяах гэж байгаа энэ боломжийг төрсөн хойноо ч турж, сайхан биеэ хадгалангаа эрүүлээр идэх үүд хаалга нээгдлээ гэж хүлээн аваарай.

Жирэмсэний сүүл үе гэхэд эхийн биед эргэлдэх цус 1.5литр орчим нэмэгдэж шингэрээд ирдэг. Энэ цусан дахь хүчилтөрөгчийг зөөвөрлөдөг уурагнууд болох гемоглобин миоглобины нийлэгжилтэнд төмөр голлох үүрэг гүйцэтгэдэг. Цусанд агуулагдаж байгаа төмрийн ихэнх нь ураг уруу зөөвөрлөгдчихдөг тул жирэмсэн эмэгтэйн 70% нь цус багадалттай байдаг. Тиймээс жирэмсэний эхэн үедээ цус багадалтаас сэргийлж төмөр агуулсан хүнс аль болох хэрэглэе. Манай Монголчуудад бол ядах юмгүй асуудал л даа. Үндсэн хүнс нь мах юм чинь. Хамгийн гол нь улаан маханд агуулагддаг төмөр хүний биед шингэхдээ сайн байдаг. Харин ногоо жимснээс хар чавга, дүүпүү, бууцай зэрэг нь төмөр агуулдаг ч шимэгдэлт нь муу байдаг. Төмөр агуулсан хүнс идэхдээ витамин C ихтэй брокколи, лемон, амтат чинжүү зэргийг цуг идвэл төмрийн шимэгдэлтийг улам дэмжиж өгнө. Харин танин агуулсан ногоон цай, хар цай, кофе зэргийг хоол идсэнээс 30 минутын дараа уухгүй бол төмрийн шимэгдэлийг сааруулдаг шүү. Хоолны бус цагаар юм идмээр санагдсан үед хоосон илчлэг болох чихэр, боов, печень, зайрмаг, ундаа хэрэглэхийн оронд төмөр агуулсан хар чавга, самар, гранола, овьёосон печень , шар буурцагны сүүг сонгоорой.

Ухаантай, жаахан ч гэсэн толгой сайтай хүүхэд гараасай гэж бодож байгаа бол DHA. DHA нь мэдрэлийн эсийн гол бүрэлдүүлэгч болохоор тэр.　Жирэмсэний 20 долоо хоногтойгоос ургийн тархи эрчтэй хөгжиж, нэг нас хүртлээ 1.5 дахин томордог. Үүнтэй зэрэгцэн тархин дахь DHA-н хэмжээ ч шууд хамааралтайгаар ихэсдэг. Загас бол DHA хамгийн ихээр агуулсан хүнс. Зарим хүмүүс бодож магадгүй, загас идэхээр чинь мөнгөн ус нь аюултай юм бишүү гэж. Мөнгөн ус хамгийн их агуулдаг туна загас гэхэд л 7 хоногт 80 грамаас хэтрүүлэлгүй идэхэд санаа зоволтгүй байдаг. Харин яргай гэх мэт бусад загасан дээр мөнгөн усны аюул бодох шаардлагагүй. Гэхдээ Монгол шиг загас ховор газар загасны ач тус яриад нэг их ач холбогдолгүй болов уу. Харин хушга, чиа үр зэргийг идэж заншвал биед ороод DHA болж задардаг гэж байгаа. Чанасан өндөг бас бага хэмжээгээр DHA агуулдаг. Мөн сүүлийн үед хонины мах омега 3 өөхний хүчил ихээр агуулдаг ба DHA-н урьдал тос болдог гээд шуугиад байгаа. Тэгэхээр манай Монголчууд хөл хүнд бүсгүй, шинэ амаржсан эхэд хонины шинэ шөл уулгана гээд байдаг нь цаанаа учиртай байх нь. Бас нярай хүүхэддээ хонины сүүл хөхүүлдэг шүү дээ. Ардын шинжлэх ухаан. 

DHA бол биед өөрөө үүсэхгүй, заавал гаднаас авч хэрэглэх ёстой хүний биед сайн тосны төрөлд ордог. Харин транс тос бол гайтай, муу холестеролыг ихэсгэж судас бөглөх аюултай. Транс тос агуулсан хүнсийг хоолныхоо цэснээс хасъя.

ЭХ СУРВАЛЖ:

Abbaspour, N., Hurrell, R., & Kelishadi, R. (2014). Review on iron and its importance for human health. Journal of research in medical sciences: the official journal of Isfahan University of Medical Sciences, 19(2), 164.

Ponnampalam, E. N., Butler, K. L., Jacob, R. H., Pethick, D. W., Ball, A. J., Edwards, J. E. H., ... & Hopkins, D. L. (2014). Health beneficial long chain omega-3 fatty acid levels in Australian lamb managed under extensive finishing systems. Meat Science, 96(2), 1104-1110.

https://www.dietitians.ca/getattachment/de95e92c-3fb3-40db-b457-173de89bdc3a/FACTSHEET-Food-Sources-of-Omega-3-Fats.pdf.aspx

 妊娠中の食事  細川 モモ ２０１６

Хэвлий дэх үрдээ зориулж идэх нь

Танд хөөрхөн үр заяах гэж байна. Одооноос эхэлж бяцхан үрдээ зориулж та хязгааргүй их хөрөнгө оруулалт хийж чадна. Эхлээд жирэмсэн болсоноо мэдмэгцээ биеийн жингийн индексээ тооцоолж гаргая. Тэгж байж хэр зэрэг жин нэмбэл зүгээр вэ гэдэгээ мэдэж авна гэсэн үг. Хэт туранхай эхээс бага жинтэй нярай (2500г-с бага) мэндэлнэ, харин тарган эхээс аварга хүүхэд (4000г-с их) гарна. Нярайн биеийн жин хэт бага юмуу их байх нь эрүүл мэндийн байдлыг нь муутгаад зогсохгүй, насан туршид нь муу үр дагавраа хадгалсаар байдаг. Хүүхэд наснаасаа бага жинтэй байвал халдварт өвчинд өртөмтгий болдог. Ялангуяа охид насанд хүрсэн хойноо төрөхийн хүндрэл, дутуу жинтэй хүүхэд төрүүлэх, умайн өсөлтгүй жирэмсэн, цаашлаад төрөлтийн улмаас нас барах эрсдэл нь ихэсдэг.

Харин тарган байвал өсч том болоод хэвийн жиндээ эргэж ороход хэцүү болж, илүүдэл жинтэйгээ байнга тэмцэх шаардлагатай болдог. Улмаар өвчлөмтгий болж чихрийн шижингээр насан туршдаа зовиурлах болно. Түүнээс гадна, илүүдэл жинтэй, таргалалттай хүүхдэд ирээдүйд сөрөг сэтгэл зүйн үр дагаврууд үүсч, сурлагын чанар муудан, боловсрол эзэмшилтийн байдал нь дорддог.

Биеийн жингийн индекс=Биеийн жин (кг) : өндөр (м): өндөр(м)

Гарсан тоо нь:

18.5-с бага байвал тураалтай байна гэсэн үг бөгөөд бага жинтэй нярай төрүүлэх магадалал их байна. 9-12 кг нэмэх шаардлагатай.

18.5~25 хооронд байвал дүрдээ итгэж хэт идэлгүй, турах гэж хэт улайралгүй эрүүл хооллонгоо 7-12 кг нэмбэл тохиромжтой.

25-с их байвал 5 кг орчим л нэмье. Хэт тарган эх өөрөө жирэмсэний хордлогод их орно, даралт ихдэн, жирэмсэн үеийн чихрийн шижин үүснэ. Улмаар төрөхийн хүндрэлүүд гарах өндөр магадлалтай. Эрүүл хооллолтоор биеийн жингээ аль болох барья.

Эрүүл хооллолт маань үндсэндээ өдрийн 3 удаа хооллолж байж биелдэг зүйл. Өглөөний цайгаа өдөр бүр ууж хэвшье. Өнөөг хүртэл өглөөний цай уудаггүй байсан хүн жирэмсэлсэн ч тэр чигээрээ уухгүй байвал жирэмслэх явцад хамгийн их сөрөг нөлөөтэй.

Өдөр тутмын илчлэгээ жирэмслээгүй үеийнхтэйгээ харьцуулбал жирэмсэний эхэн үед 50ккал-р, дунд үед 250 ккал-р, хойд үед 450 ккал-р нэмж байж тухайн өдрийн энергиэ нөхөж чадна. Жирэмсэн үед авах илчлэг 1500 ккал-с бага байвал ургийн өсөлт хөгжил саатах аюултай. Тэгэхээр өглөөний цайгаа уулгүй өдөрт 2 л хооллодог бол тухайн өдөрт авах ёстой илчлэгийнхээ гуравны нэгийг алдаж байна гэсэн үг.

Өглөөний цай маань биеийн тэжээллэг байдлыг хангаад зогсохгүй , цусан дахь сахарыг бага хэмжээнд барих гол үүргийг гүйцэтгэнэ. Өдөр оройдоо л хоол иддэг бол цусны сахар гэнэт ихэсч, илүүдэл чихэр нь өөх болж хуримтлагдна. Жирэмсэний декритээ аваад гэртээ сууж байгаа ээжүүд өглөө хэт их унтаж өглөөний хоолоо алгасчихдаг бол эртхэн босч цайгаа ууж хэвшье. Энэ нь жирэмсэн үеийн цихрийн шижин, хэт тэргалалтаас сэргийлж өгнө. Өглөөний цайгаа уугаагүй жирэмсэн эхэд биеийн доторх цаг бүрэн сэргэлгүй, бие хөрж, цусны урсгал удааширна. Өдөр бүр 7-8 цаг унтаж, өглөөний нарны илчийг авч, цайгаа ууж өдрийг идэвхитэй эхлүүлээрэй.

Өглөөний цайндаа тараг бяслаг өндөг гэх мэтийн гарын дорх уургийг биедээ оруулж өгөхгүй бол цус багадан, булчингийн хүч сулран ядрамтгай болдог. Өглөөний цайг алгассанаар өдөрт авах нийт хоолны хэмжээ багасан, гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөн багасч өтгөн хатах давхар шалтгаан ч болдог.

За ингээд өдөр оройн хоолондоо хэвлий дэх ургийнхаа өсөлтийг дэмжиж уураг заавал авья. Ураг болон ихэст хоол тэжээл, хүчилтөрөгч зөөвөрлөх үүрэгтэй цусны үндсэн бүрэлдэхүүн бол уураг. Уураг нь амин хүчлээс бүрдэх ба хүний биед үүсдэггүй амин хүчлүүд ч байдаг. Эдгээрийг хоолоороо тэнцвэртэй авахын тулд 5 төрлийн уураг болох мах, загас, сүүн бүтээгдэхүүн, өндөг, вандуйн төрлийн хүнс хэрэглэбэл зохино.

Ингээд хоол болгон дээрээ олон төрлийн хүнс идэхгүй бол болохгүй нь гээд толгой эргээд эхэлж магадгүй. Ер нь таван өнгийг л агуулна гэдгийг өдөр тутмын хоолондоо анхаараад явчихвал амар. Улаан, шар, ногоон, цагаан, хар, бор, үзмэн ягаан өнгөнүүдээс аль дуртай, гарын дорх таван өнгийг хоолондоо сонгож хийхийг хичээе. Жишээ нь луувангийн улаан өнгө арьс салст бэхжүүлдэг байхад лоолийн улаан өнгө хөгшрөлтөөс хамгаална гэдгийг мэдэхэд илүүдэхгүй.

Нүүрс ус бүхэлдээ дайсан биш гэдгийг санаарай. Хүний бие, тархийг үйл ажиллагаанд оруулдаг үндсэн энергийн хүч юм шүү. Өтгөн хатаад байгаа хүмүүс нүүрс усаа хэт багадуулсан байх ч магадлалтай. Өтгөнийг бүрдүүлдэг гол масс нь гурил будаа болж өгдөг. Гол нь гурил будаагаа сонгохдоо бүхэл үрийн болон хөц будаа түлхүү хэрэглэхэд анхаарья. Мөн хоол идэхдээ ногоогоо эхэлж идэн цусан дахь сахараа огцом ихэсгэлгүйгээр нүүрс усыг биедээ оруулаарай. Нүүрс ус нь гэдсэн дэх хоолыг боловсруулалцаж өгдөг хэвийн нянгийн гол идэш болохоор хэвийн нянгаа ихэсгэх түлхүүр болж өгнө.

ЭХ СУРВАЛЖ

Abarca-Gómez, L., Abdeen, Z. A., Hamid, Z. A., Abu-Rmeileh, N. M., Acosta-Cazares, B., Acuin, C., ... & Agyemang, C. (2017). Worldwide trends in body-mass index, underweight, overweight, and obesity from 1975 to 2016: a pooled analysis of 2416 population-based measurement studies in 128· 9 million children, adolescents, and adults. The Lancet, 390(10113), 2627-2642.

妊娠中の食事  細川 モモ ２０１６