Хүний зан үйлийг өөрчлөх боломжтой юу?

Бараг ихэнх эпидемиологийн судалгаа ердөө 2 янзын өгүүлбэрээр төгсдөг гээд хэлчихэд хэтрэхгүй л болов уу. Эхлээд ийм өвчний улмаас ингэж хор уршиг гарч эсвэл ийм эрсдэлт хүчин зүйлс нөлөөлж байгаа тул энэ өвчнөөс сэргийлэх эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгаа хэрэгтэй гэж бичнэ. Тиймээс хэрхэн яаж арга хэмжээ авах талаар нарийвчлан судлах шаардлагатай байна гээд дараагийн өгүүлбэрээ бичээд төгсгөнө.

Та итгэхгүй бол google scholar луу ороод дурын анагаахын сэтгүүл дээр гарсан дайралдсан өгүүллийг л уншаад үз. 

Ингэж их төвөг болж, ингэж их зардал чирэгдэл учруулж, энэ их хөлс хүчийг шавхчихаад эрдмийн ажлаас гарах гаргалгаа ердөө л энэ үү?

Арай дөнгүүр шийдвэр хэлээд өгчихгүй дээ гэж урам хугарах үе зөндөө.

Гэхдээ хүний амьдрал эрээнтэй бараантай, энэ орчлон ертөнц төвөгтэй ээдрээтэй, нэг дусал шидэт бодисоор эдгээдэг ид шидийн үлгэр биш.

Үүнээс цааш бодит амьдрал дээр бий болдог нөхцөл байдлыг томъёолон авч үзсэн байдаг. Амьдарлын хэвшлээ өөрчлөх явц нь хүний зан үйлийг өөрчлөх эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгаатай нягт холбоотой. 

Харин эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгааг яаж хийвэл үр дүнтэй юм бэ?

Ер нь хүний зан үйлийг өөрчлөх боломжтой юм уу?

National Institute of Health буюу NIH хэмээх дэлхийн ихэнх анагаах ухааны нээлт гарч байдаг судалгааны төвөөс гаргасан нэг сурах бичиг байна. Theories at a glance гээд.

Энэ номноос үзэхүй, хүний зан үйлийг өөрчлөхөд 3 түвшинд нөлөөлөх шаардлагатай гэнэ. Нэгд хувь хүний, хоёрт хүн хоорондын, гуравт нийгмийн түвшинд арга хэмжээ авах хэрэгтэй. 

Хувь хүний түвшинд нөлөөлөх явцыг моделчлон авч үзвэл эрүүл мэндийн итгэл үнэмшлийн модел, өөрчлөгдөх үе шатны модел, төлөвлөгөөт зан үйлийн модел хэмээн 3 хуваадаг байна. 

Эрүүл мэндийн итгэл үнэмшлийн моделд тухайн өвчин тусах магадлал, хүндрэлийг тооцож, өөрийн зан үйлийг өөрчилсөнөөр гарах сайн үр дагавар,мөн эдийн засаг сэтгэл зүйн бэлтгэлээ хэр базаасан эсэхийг үнэлэх ёстой аж. Мөн цаашлаад зан үйлээ өөрчлөхөд түлхэц болох сэдээлт (Энэ бодит амьдрал дээр их чухал үе шат бололтой. Өмнөх тэмдэглэл дээрээ энэ талаар өгүүлсэн байгаа.), зан үйлээ өөрчилж чадна гэсэн өөртөө итгэх итгэл бүрдүүлдэг байна.

Өөрчлөгдөх үе шатны моделд зан үйлээ өрчилье гэж бодоо ч үгүй яваа үе, ер нь ойрын хагас жил дотроо нэг ингэчих юмсан гэж бодох болсон үе, бэлтгэлийн үе буюу эхний алхамаа хийсэн үе, хагас жилээс дотогш хугацаанд өөрийн хэвшлийг өөрчилж чадсан үе, хагас жилээс дээш хугацаанд амьдалын хэвшлээ өөрчилсөн үе ордог байна. Тэгэхээр хүн 6 сараас дээш хугацаагаар ямарваа нэг зан үйлээ өөрчилж хадгалж чадвал, түүнийг амьдарлын хэвшлээ өөрчилж чаджээ гэж үздэг байх нь. 

Төлөвлөгөөт зан үйлийн моделд 4 хүчин зүйлс багтдаг нь зан үйлээ өөрчилсөнөөр ямар сайн үр дагавар гарах вэ гэдэгт итгэх итгэл үнэмшил ба өөрийн муу зан үйлд хандах хандлага, бусдын нөлөө,  зан үйлээ өөрчлөхөд шаардагдах зүйлс юм.

Хүн хоорондын түвшинд нийгэм танин мэдэхүйн модел орно. Үүнд тодорхой зан үйл ба орчны хамаарал, зан үйлээ хэрхэн өөрчлөх талаарх мэдлэг, зан үйлийг өөрчилсөнөөр гарах сайн үр дагавар, хүлээлт, өөрчилж чадна гэсэн өөртөө итгэх итгэл, бусдын жишээнээс суралцах, зан үйлийг давтан хйилгүүлэх гадны сэдээлт (машины бүсээ бүслэхийг анхааруулсан дохиот систем гэх мэт) багтна. 

Нийгмийн түвшинд байгууллагын тогтолцоо, шинэ нээлт санаа оноог цааш нэвтрүүлэх, түгээх, олон нийтийн харилцааны хэрэгсэл зан үйлээ өөрчлөхөд нөлөөлж чаддаг. 

Тэгэхээр бид бүхний толгойд хамгийн түрүүнд харван орж ирдэг олон нийтийн харилцааны хэрэгсэл болох зар сурталчилгаа, хэвлэл мэдээлэл бол хүний зан үйлийн өөрчлөлтөнд нөлөөлөх зөвхөн нэг хүчин зүйл болж таарах нь. Харин алийг нь сонгож, хэрхэн эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгаагаа явуулах нь жижигрүүлж ярьбал тухайн хүний, томруулж ярьбал тухайн улс орны шийдвэр гаргагч нараас л хамаарна.

Харин энэ бүх модель, авах арга хэмжээний эхний тулах цэг нь шинжлэх ухааны нотолгоо болж өгдөгтэй хэн ч маргахгүй буй за. Хар таамгаар биш шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, бодитой л арга хэмжээ авч үз хэмээн эпидемиологийн судалгаанууд хашигирч байгаа гээд л ойлгочих.

Эх сурвалж:

https://sbccimplementationkits.org/demandrmnch/ikitresources/theory-at-a-glance-a-guide-for-health-promotion-practice-second-edition/