Г. Аюурзанын Тэнгэрийн Судар үнэхээр уншууртай ном юм, гэхдээ яавч хөнгөн биш. Зүгээр гүйлгээд уншчихаж барахгүй эд. Монголын нууц товчоог мань мэт нь хэлцийг нь ойлгож төвдөхгүй, ойлгох гээд хүчлээд ч нэмэргүй. Харин Тэнгэрийн Судар бол агуу Монгол хэлний үүх түүхийг, бас соёл дурсгалтай, мөнхүү хаадын тэмцлийг баатарлаг туульстай нь хамт өгүүлдэг гайхамшигт зохиол юм гэдгийг зохиолч абугайн нүдээр бэлэн будаа идэж чадахаар. Ямар ч байсан нууц товчоог бардаггүй юмаа гэхэд Тэнгэрийн Судараас тоймыг нь багцаалаад авчихад гэмгүй бас гарцаагүй.
Энэ номон дээрээс Монгол нүүдэлчдийн эртний аман яриа, хэллэгүүдийг өнөөгийн залуус бид идэвхитэй хэрэглэж чадвал, аялгуу сайхан Монгол хэл маань хэчнээн яруу тансаг, бас утга төгөлдөр сонсогдох вэ гэж төсөөлөн төсөөлөн уншиж дуусгалаа.
Тэгээд энэ дээрээс та бид яриандаа хэрэглэж болохоор үгсийг нь түүвэрлэж авсаныгаа толилуулахаар шийдлээ. Тэгж чадах аваас эх хэл минь сэргээгдэх түүхэн үйлст хувь нэмрээ оруулах нэг алхам болж чадах нь дамжиггүй. Яагаад энэ алхам тийм чухал вэ гэжүү?
Яагаад гэвэл эх хэл үгүй болбол тухайн соёл мартагдаж, үндэстэн бүхлээрээ устаж алга болдог түүхийн гашуун үнэн цөөнгүй байна. Бид 800 жилийн өмнөх хэлээ ойлгохгүй шахуу болчихоод байна, үүнийг та нууц товцооныг сөхөж үзээд л гадарлана. Дээрээс нь бид эх хэлэндээ хэрхэн гадаад үг хольж ярьж, Монгол үгсийн сан маань өдрөөс өдөрт залуусын үгийн баялгаас нэг нэгээр хасагдаад байгааг олон нийтийн сүлжээгээр та харж, мэдэрч суугаа. Харин энэ хооронд эртний Монгол хэлээ судалж, тайлбарлаж, нийтийн хүртээл болгож чаддаг хүн Монголд хэд байгаа билээ? Ингээд тоочвол гуниг хурмаар санагдавч, Ринчин абугайн бичиж үлдээснээр "Босоо бичгээ хараад өөдлөн дэвжихийн хувьтайд" нь үргэлж итгэдэг дээ.
За ингээд жагсаалтаа эхэлье.
Саваа шандас, унгас мяндас- унгас савж буй хүнд хэлэх ерөөл, мэндчилгээ
Үйл бүт- оёж мэтгэж суугаа хүнд хэлэх үг
Үнээ сүүтэй- сааль сааж буй хүнд
Тийн атал- түүний хойно
Энд атал юун- энд юугаа хийж байх вэ?
хуулилах- хууль журманд оруулж эмхлэх
хээлээ өлсөмсөр- өлөн гэдэс биед амар
цэгээн- тэнгэрийн өнгө
урианхайдай, бэсүдэй- урианхай эр хүн, бэсүд эр хүн
урианхайжин, бэсүжин- урианхай эмэгтэй, бэсүд эмэгтэй
амиа хорго- амиа авар
орчих- эргэлдэх
үгэ- ноён
үжин- хатан
нотун- бат нот
цээл усан нядарлаа, цэгээн чулуу цуурлаа- цээлийн ус тасарлаа, цэгээн чулуу бяцарлаа
надаар гэсхээгтүн- надаар зогсоо, би сүүлийн хүн нь байг
бөөрөө бөгсөнд, цээрээ цээжинд атугай- хайр дурлал, үйл хэрэг хоёроо ялгаж салга, эм хүнээс болж эрүүл ухаанаа бүү алд
нэлхэй- нэхий өлгий
жишин ажгуу- санаархах ажээ
эдүгээ юун хэмээх- өнгөрсөн хойно нь халаглаад яахав
ой нь орж, сэтгэл нь сэнтрэх- ой дурсамж нь ихэсч, сэтгэл хөдлөл нь багасан хөгшрөх
сүүрлэх- сүүрс алдах
чиний мэт үл сэтгэн- өөрийн юм шиг бодож
манагар- маргааш эрт
үг баралдах- ярилцаж тохиролцох
цагт нөхөр- цаг зуурын найз
урт дурын хүмүүн- чөлөөт ард
мэт дүрийн хүн- зөвхөн тийм төрлийн хүн, элит
нарийн авирт- ааш цочмог
цул улцуур- доромж үг
эхийнхээ сүүн зүрхийг ээдүүлэх- эхийгээ гомдоох
одтой тэнгэр орчих- үймээн самуунтай байх
ил болго- батлав
ил хийгээд булха иргэн- дагасан хийгээд дайсан этгээд
Эх сурвалж:
Г. Аюурзана. Тэнгэрийн Судар. Улаанбаатар 2016
Тэгээд энэ дээрээс та бид яриандаа хэрэглэж болохоор үгсийг нь түүвэрлэж авсаныгаа толилуулахаар шийдлээ. Тэгж чадах аваас эх хэл минь сэргээгдэх түүхэн үйлст хувь нэмрээ оруулах нэг алхам болж чадах нь дамжиггүй. Яагаад энэ алхам тийм чухал вэ гэжүү?
Яагаад гэвэл эх хэл үгүй болбол тухайн соёл мартагдаж, үндэстэн бүхлээрээ устаж алга болдог түүхийн гашуун үнэн цөөнгүй байна. Бид 800 жилийн өмнөх хэлээ ойлгохгүй шахуу болчихоод байна, үүнийг та нууц товцооныг сөхөж үзээд л гадарлана. Дээрээс нь бид эх хэлэндээ хэрхэн гадаад үг хольж ярьж, Монгол үгсийн сан маань өдрөөс өдөрт залуусын үгийн баялгаас нэг нэгээр хасагдаад байгааг олон нийтийн сүлжээгээр та харж, мэдэрч суугаа. Харин энэ хооронд эртний Монгол хэлээ судалж, тайлбарлаж, нийтийн хүртээл болгож чаддаг хүн Монголд хэд байгаа билээ? Ингээд тоочвол гуниг хурмаар санагдавч, Ринчин абугайн бичиж үлдээснээр "Босоо бичгээ хараад өөдлөн дэвжихийн хувьтайд" нь үргэлж итгэдэг дээ.
За ингээд жагсаалтаа эхэлье.
Саваа шандас, унгас мяндас- унгас савж буй хүнд хэлэх ерөөл, мэндчилгээ
Үйл бүт- оёж мэтгэж суугаа хүнд хэлэх үг
Үнээ сүүтэй- сааль сааж буй хүнд
Тийн атал- түүний хойно
Энд атал юун- энд юугаа хийж байх вэ?
хуулилах- хууль журманд оруулж эмхлэх
хээлээ өлсөмсөр- өлөн гэдэс биед амар
цэгээн- тэнгэрийн өнгө
урианхайдай, бэсүдэй- урианхай эр хүн, бэсүд эр хүн
урианхайжин, бэсүжин- урианхай эмэгтэй, бэсүд эмэгтэй
амиа хорго- амиа авар
орчих- эргэлдэх
үгэ- ноён
үжин- хатан
нотун- бат нот
цээл усан нядарлаа, цэгээн чулуу цуурлаа- цээлийн ус тасарлаа, цэгээн чулуу бяцарлаа
надаар гэсхээгтүн- надаар зогсоо, би сүүлийн хүн нь байг
бөөрөө бөгсөнд, цээрээ цээжинд атугай- хайр дурлал, үйл хэрэг хоёроо ялгаж салга, эм хүнээс болж эрүүл ухаанаа бүү алд
нэлхэй- нэхий өлгий
жишин ажгуу- санаархах ажээ
эдүгээ юун хэмээх- өнгөрсөн хойно нь халаглаад яахав
ой нь орж, сэтгэл нь сэнтрэх- ой дурсамж нь ихэсч, сэтгэл хөдлөл нь багасан хөгшрөх
сүүрлэх- сүүрс алдах
чиний мэт үл сэтгэн- өөрийн юм шиг бодож
манагар- маргааш эрт
үг баралдах- ярилцаж тохиролцох
цагт нөхөр- цаг зуурын найз
урт дурын хүмүүн- чөлөөт ард
мэт дүрийн хүн- зөвхөн тийм төрлийн хүн, элит
нарийн авирт- ааш цочмог
цул улцуур- доромж үг
эхийнхээ сүүн зүрхийг ээдүүлэх- эхийгээ гомдоох
одтой тэнгэр орчих- үймээн самуунтай байх
ил болго- батлав
ил хийгээд булха иргэн- дагасан хийгээд дайсан этгээд
Эх сурвалж:
Г. Аюурзана. Тэнгэрийн Судар. Улаанбаатар 2016
No comments:
Post a Comment