Ховрын өвчин буюу хомсдолын хавх

Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Европын ихэнх орнуудад өлсгөлөн нэрвэж байлаа. Яг энэ үеэр Миннесотагийн Их Сургууль 36 эрийг нэгэн сонирхолтой туршилтанд хамруулсан байдаг. Юу вэ гэхээр тэднийг өлсгөлөнд нэрвэж туршиж үзсэн байгаа юм. Дайны дараах үе болохоор л ийм судалгаа зөвшөөрөгдсөн нь гарцаагүй. Өнөө үед бол мэдээж хориотой. 

За тэгээд судалгааны үр дүнг харвал тэдгээр эрсийн бодисын солилцоо 40 хувиар буурсан ба өлсгөлөнгөөс болж хатингиршсан булчин нь янгинан өвдөж, гэдэс нь шингэнээр дүүрч, цүндийгээд ирсэн байна. Энийг ч та Африкийн өлсгөлөн хүүхдүүдийн зурагнаас бишгүйдээ харж байсан болохоор нэг их гайхшрахгүй биз. 

Энэ судалгааны хамгийн сонирхолтой хэсэг нь юу вэ гэхээр судалгаанд оролцогчдод сэтгэцийн өөрчлөлтүүд гарсан явдал юм. Тэдгээр оролцогчдод хоолны ном, хоолны жороос өөр юм харагдахаа больж, хоолны талаарх бодол бүх зүрх сэтгэлийг нь эзэмдэж байв. Туршилтанд орохоос өмнө хоолны талаар огт сонирхдоггүй байсан хүмүүс ч мөн адил. Нэг оролцогч туршилтын талаар эргэн дурсахдаа "Хоолноос өөр ямар ч бодол орж ирэхгүй байсан, энэ дэлхийн цорын ганц чухал зүйл юм шиг санагдаж байв." гэжээ. 

Харин энэ судалгаанаас хэдэн арван жилийн дараа батлагдсан дүгнэлт бол өлсгөлөн бол зөвхөн бие махбодь, булчин шөрмөсийг хатингиршуулаад зогсохгүй хүний оюун ухааныг ч хатингиршуулдаг гэсэн үр дүн байв. Харвардын профессор Муллайнатан энэ талаар гүнзгийрүүлэн судалж "Why having too little means so much" хэмээх бүтээлийг туурвижээ. Тэдний боловсруулсан мэдээлэл дээрээс дүгнэж хэлэхэд аливаа зүйл ховордоход  хүний сэтгэл санаа өлсгөлөн, ганцаардал, хавчигдмал боогдмол байдал, ядуурлыг гүнзгий мэдэрдэг аж. 

Энэ нь ч бусад сэтгэл зүйн туршилт судалгаагаар батлагдсан байдаг. Хэрэв хүний оюун ухаан нэгэн зүйлд гүн төвлөрвөл анхаарал, биеэ хянах чадвар, төлөвлөгөө гаргах чадварууд нь сулардаг байна. Яг л олон програм зэрэг ачааллаж байгаа компьютер шиг удаад эхэлдэг гэсэн үг. Профессор Муллайнатаны баталж буйгаар ядуу хүмүүсийн гаргадаг урагшгүй шийдвэр, бодлогогүй авир бол удаан хугацаанд юмсын хомсдолд орсоноос үүдэлтэй. Хэрэв таныг өнөөдөр ядуу болгоод тавьчихвал та ч бас тэдгээр хүмүүстэй адил зан авирыг үзүүлж эхлэх бөгөөд энэ нь үнэндээ хэн байхаас хамааралгүй юм гэжээ. Нэг ёсны та ховрын өвчинд нэрвэгдэж, хомсдолын занганд орно гэсэн үг юм. 

Хомсдолын занганд та эдийн засгийн хувьд эрх чөлөөтэй байж болох ч өөрийн мэдэлгүй орчихсон байх магадлалтай. Жишээ нь цаг хугацааны хомсдол. Танд аливаа ажлыг хийж гүйцэтгэх төлөвлөгөөт хугацаа өгөгдсөн тохиолдолд тухайн  ажлаас бусад бүх юм танд нэг их чухал биш, хойш нь тавьж болохоор санагддаг уу?
Хэрэв тийм бол та хомсдлын занганд орж оюун ухаанаа эзэмдүүлчихээд байгаагийн шинж. 

Хомсдолын занганы гурван гол төлөөлөл бол цаг хугацаа, хоол хүнс, мөнгө юм. Эдгээр зүйлс хомсдоход та хэчнээн ухаантай нэгэн байсан ч гаргах шийдвэрүүд тань болчимгүй, алсын хараагүй, тэнэгдүү болж ирнэ гэсэн үг. Энэ талаар туршилт судалгааг энэтхэгийн фермерчид дээр хийж үзжээ. Тарьж буй ногооноосоо шалтгаалаад ургац хурааж авах үе  нь өөр өөр байдаг ба энэ нь фермерчидийн ногоогоо зарж мөнгөтэй болох үе юм. Тэд жилийн зөвхөн нэг тодорхой үед л мөнгөтэй байдаг ба бусад үед нь ядуу амьдардаг байна. Энэ хүмүүст мөнгөтэй байх үе болон мөнгөгүй байх үед нь оюун ухааны тест хийж үзэхэд мөнгөтэй байх үедээ илүү өндөр оноо авдаг нь нотлогдсон байна. 

Энэхүү хомсдолын хавхны тухай ойлголт эдийн засгийн зан үйлийн шинжлэх ухаанд харьцангуй шинэ ойлголт бөгөөд ядуу хүмүүс буруу шийдвэр гаргадаг болохоор ядуурч байгаа бус ядуу учраас буруу шийдвэр гаргадаг юм байна гэсэн дүгнэлтэнд хүргэсэн байна. 

Тэгэхээр хомсдолын хавхнаас хэрхэн зайлсхийх вэ? 

Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед америкийн байлдааны онгоцны нисгэгчид олноороо зөвхөн нэг төрлийн ослоос болж онгоцтойгоо осолдон нас барж байв. Энэ нь нисгэгчид дугуй хянагч товчлуур болон далавч хянах товчлуураа андуурсанаас үүдэлтэй байж. Шинжээчид толгойгоо сэгсрэн яагаад ийм болчимгүй алдаа хийгээд байгааг гайхдаг байв. Гэтэл үнэндээ энэ 2 товчлуур нь хоорондоо яг адилхан харагддаг бөгөөд бие биентэйгээ зэрэгцээ байрлалтай байсныг ажиглажээ. Ингээд товчлуурын өнгө байрлалыг солих дизайны бяцхан шийдэл гаргаснаар нисгэгчдийн ийм төрлийн ослыг арилгасан гэж байгаа юм. Нисгэгчийн алдаанд төвлөрөхөөс илүү онгоцноос шалтгааныг нь хайснаар асуудал шийдэгдсэн байна.Яг үүнтэй адил. 

Ядуу хүмүүсээс өө хайх биш тэдэнд тохирсон ядуурал бууруулах хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх явдал юм. Ядуурал бууруулах хөтөлбөр, мэргэжлийн сертификат олгодог хичээлүүдэд ядуу хүмүүсийг яаж ийж байгаад албадан бүртгэж, явуулахаар болгодог ч ихэнхдээ тэд хичээлээ таслан идэвхигүй оролцсоор сүүлдээ дундаас нь хаядаг. Яагаад гэвэл тэд хичээлдээ ирэхийн тулд унаа уншны мөнгө илүү төлөхөөс авахуулаад хүүхдээ харах хүн зохицуулах хэрэгтэй болдог. Иймэрхүү хомсдолын шалтгаанаас нэг удаа хичээлдээ ирээгүй хүн хичээлийн агуулгаасаа хоцорч цаашид нөхөхөд хэцүү болдог тул дундаас нь орхихоос өөр аргагүй байдалд хүрдэг. Тэгвэл эдгээр хүмүүсийг нэг удаа тасалчихлаа гэхэд дараагийн удаа ирэхэд нь нөхөж олгодог байхаар тогтолцоог л бүрдүүлээд өгөх нь чухал юм. Хоцорсон хүмүүст зориулсан параллел анги ч юмуу жижигхээн хөтөлбөрийн өөрчлөлт хийхэд л амжилттай төгсөгчдийн тоо ихсэх бүрэн бололцоотой. 

Өөр бас нэг жишээ. Нэгэн пүүс ажилчдаасаа сар бүрийн цалингаасаа тодорхой хувийг автоматаар хадгаламжинд нь хийхээр суутгаж болох эсэхийг асуужээ. Ажилчид жирийн үед энэ сонголтоос татгалзаж байсан бол тэдний цалин нэмэгдэх мөчлөгтэй давхцуулан асуухад 75% нь зөвшөөрсөн байдаг. 

Тэгэхээр хүнийг хомсдолын хавхнаас гаргах сэтгэл зүйн манипуляци хийх тохиромжтой үеийг бодлого боловсруулагчид ухаалгаар тооцож гаргаж ирж чадвал ямар ч илүү зардал гаргалгүйгээр ядууралтай тэмцэх боломжтой аж. 

Хязгаарлагдмал нөөцийг хэрхэн хуваарилахыг судалдаг бүхэл бүтэн шинжлэх ухаан байдаг. Энэ бол эдийн засгийн шинжлэх ухаан гэдгийг та угаас мэднэ. Эдийн засагчид ядуурлын эдийн засгийг ойлгодог, мэддэг мөртлөө үүнийг нөхцөлдүүлж байгаа хувь хүний сэтгэл зүй үрүү хэзээ ч өнгийн харж байсангүй. Хэрвээ сэтгэл зүйн жижигхэн шийдлүүдийг л олчих юм бол сая сая доллар хэмнэх боломжтой юм байна гэдгийг дэлхий дахин саяхнаас л ухаарч эхлээд байгаа бөгөөд хөгжсөн орнуудад хүний оюун ухаанд үүсдэг хомсдолын хавханд чиглэсэн бодлогуудыг хэрэгжүүлж эхлээд байгаа аж. 

Эх сурвалж:
http://harvardmagazine.com/2015/05/the-science-of-scarcity

Хүний зан үйлийг өөрчлөх боломжтой юу?

Бараг ихэнх эпидемиологийн судалгаа ердөө 2 янзын өгүүлбэрээр төгсдөг гээд хэлчихэд хэтрэхгүй л болов уу. Эхлээд ийм өвчний улмаас ингэж хор уршиг гарч эсвэл ийм эрсдэлт хүчин зүйлс нөлөөлж байгаа тул энэ өвчнөөс сэргийлэх эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгаа хэрэгтэй гэж бичнэ. Тиймээс хэрхэн яаж арга хэмжээ авах талаар нарийвчлан судлах шаардлагатай байна гээд дараагийн өгүүлбэрээ бичээд төгсгөнө.

Та итгэхгүй бол google scholar луу ороод дурын анагаахын сэтгүүл дээр гарсан дайралдсан өгүүллийг л уншаад үз. 

Ингэж их төвөг болж, ингэж их зардал чирэгдэл учруулж, энэ их хөлс хүчийг шавхчихаад эрдмийн ажлаас гарах гаргалгаа ердөө л энэ үү?

Арай дөнгүүр шийдвэр хэлээд өгчихгүй дээ гэж урам хугарах үе зөндөө.

Гэхдээ хүний амьдрал эрээнтэй бараантай, энэ орчлон ертөнц төвөгтэй ээдрээтэй, нэг дусал шидэт бодисоор эдгээдэг ид шидийн үлгэр биш.

Үүнээс цааш бодит амьдрал дээр бий болдог нөхцөл байдлыг томъёолон авч үзсэн байдаг. Амьдарлын хэвшлээ өөрчлөх явц нь хүний зан үйлийг өөрчлөх эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгаатай нягт холбоотой. 

Харин эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгааг яаж хийвэл үр дүнтэй юм бэ?

Ер нь хүний зан үйлийг өөрчлөх боломжтой юм уу?

National Institute of Health буюу NIH хэмээх дэлхийн ихэнх анагаах ухааны нээлт гарч байдаг судалгааны төвөөс гаргасан нэг сурах бичиг байна. Theories at a glance гээд.

Энэ номноос үзэхүй, хүний зан үйлийг өөрчлөхөд 3 түвшинд нөлөөлөх шаардлагатай гэнэ. Нэгд хувь хүний, хоёрт хүн хоорондын, гуравт нийгмийн түвшинд арга хэмжээ авах хэрэгтэй. 

Хувь хүний түвшинд нөлөөлөх явцыг моделчлон авч үзвэл эрүүл мэндийн итгэл үнэмшлийн модел, өөрчлөгдөх үе шатны модел, төлөвлөгөөт зан үйлийн модел хэмээн 3 хуваадаг байна. 

Эрүүл мэндийн итгэл үнэмшлийн моделд тухайн өвчин тусах магадлал, хүндрэлийг тооцож, өөрийн зан үйлийг өөрчилсөнөөр гарах сайн үр дагавар,мөн эдийн засаг сэтгэл зүйн бэлтгэлээ хэр базаасан эсэхийг үнэлэх ёстой аж. Мөн цаашлаад зан үйлээ өөрчлөхөд түлхэц болох сэдээлт (Энэ бодит амьдрал дээр их чухал үе шат бололтой. Өмнөх тэмдэглэл дээрээ энэ талаар өгүүлсэн байгаа.), зан үйлээ өөрчилж чадна гэсэн өөртөө итгэх итгэл бүрдүүлдэг байна.

Өөрчлөгдөх үе шатны моделд зан үйлээ өрчилье гэж бодоо ч үгүй яваа үе, ер нь ойрын хагас жил дотроо нэг ингэчих юмсан гэж бодох болсон үе, бэлтгэлийн үе буюу эхний алхамаа хийсэн үе, хагас жилээс дотогш хугацаанд өөрийн хэвшлийг өөрчилж чадсан үе, хагас жилээс дээш хугацаанд амьдалын хэвшлээ өөрчилсөн үе ордог байна. Тэгэхээр хүн 6 сараас дээш хугацаагаар ямарваа нэг зан үйлээ өөрчилж хадгалж чадвал, түүнийг амьдарлын хэвшлээ өөрчилж чаджээ гэж үздэг байх нь. 

Төлөвлөгөөт зан үйлийн моделд 4 хүчин зүйлс багтдаг нь зан үйлээ өөрчилсөнөөр ямар сайн үр дагавар гарах вэ гэдэгт итгэх итгэл үнэмшил ба өөрийн муу зан үйлд хандах хандлага, бусдын нөлөө,  зан үйлээ өөрчлөхөд шаардагдах зүйлс юм.

Хүн хоорондын түвшинд нийгэм танин мэдэхүйн модел орно. Үүнд тодорхой зан үйл ба орчны хамаарал, зан үйлээ хэрхэн өөрчлөх талаарх мэдлэг, зан үйлийг өөрчилсөнөөр гарах сайн үр дагавар, хүлээлт, өөрчилж чадна гэсэн өөртөө итгэх итгэл, бусдын жишээнээс суралцах, зан үйлийг давтан хйилгүүлэх гадны сэдээлт (машины бүсээ бүслэхийг анхааруулсан дохиот систем гэх мэт) багтна. 

Нийгмийн түвшинд байгууллагын тогтолцоо, шинэ нээлт санаа оноог цааш нэвтрүүлэх, түгээх, олон нийтийн харилцааны хэрэгсэл зан үйлээ өөрчлөхөд нөлөөлж чаддаг. 

Тэгэхээр бид бүхний толгойд хамгийн түрүүнд харван орж ирдэг олон нийтийн харилцааны хэрэгсэл болох зар сурталчилгаа, хэвлэл мэдээлэл бол хүний зан үйлийн өөрчлөлтөнд нөлөөлөх зөвхөн нэг хүчин зүйл болж таарах нь. Харин алийг нь сонгож, хэрхэн эрүүл мэндийн сургалт сурталчилгаагаа явуулах нь жижигрүүлж ярьбал тухайн хүний, томруулж ярьбал тухайн улс орны шийдвэр гаргагч нараас л хамаарна.

Харин энэ бүх модель, авах арга хэмжээний эхний тулах цэг нь шинжлэх ухааны нотолгоо болж өгдөгтэй хэн ч маргахгүй буй за. Хар таамгаар биш шинжлэх ухааны үндэслэлтэй, бодитой л арга хэмжээ авч үз хэмээн эпидемиологийн судалгаанууд хашигирч байгаа гээд л ойлгочих.

Эх сурвалж:

https://sbccimplementationkits.org/demandrmnch/ikitresources/theory-at-a-glance-a-guide-for-health-promotion-practice-second-edition/

Амьдарлын хэвшлээ өөрчлөх "Алтан үе"

Амьдарлын хэвшлээс үүдэлтэй өвчнүүд "Амьдарлын л хэвшил"-ээс болж үүсдэг юм бол амьдарч байгаа хэвшлээ өөрчлөөд л болоо юм бишүү?

Хэлэхэд ийм амархан мөртлөө хийхэд хэцүү эд. 

Эмч хүн гэлтгүй хэлтэй амтай л бол хэр баргийн тарган хүн, архичин, тамхичныг харсан хэнбугай ч "Ууж идэхээ л больчихооч!", "Наад тамхи чинь ямар ч ашиггүй, зөвхөн илүү зардал шүү дээ, мэдсээр байж!" гэж халагладаг.

Иймэрхүү донтой хүмүүс ч биш жирийн хүн ч эрүүл байхын тулд "Уул нь өдөрт хэдхэн минут өөртөө зориулаад хөдөлчих юмсан" "Энэ кофенийхоо чихрийг багасгамаар л байна." "Үүрийн таван жингээр сэрдэг болохсон." гэх мэтээр түмэн янзын өөрийгөө өөрчлөх хүсэлд автан, энэ нь гагцхүү өөрийнх нь үйлдлээс л шалтгаалаад байгааг мэдээд байгаа хэрнээ нэг л болж өгдөггүй. 

Гэтэл зарим хүн ямар аз нь дайрдаг юм бүү мэд гэнэт л өөрчлөгддөг. Уудаг нь уухаа больж, татдаг нь тамхийг жигшиж, ууланд авирах их хүслээ гэнэт нэг өдөр л биелүүлдэг. Атаархмаар!!!

Харин үлдсэн нь "За тэр угаасаа тэмцэгч хүн л дээ" "Ганц бие юм чинь аргагүйшд, өөртөө зарцуулах цагтай." "Мөнгө л биз, арын хаалга л биз" гэх маягаар өөрөө хийж чадахгүй байгаагаа зөвтгөх мянган шалтгаан бодож олоод сэтгэлээ амраана.

Ер нь хүнд ямар үед амьдарлын хэвшлээ өөрчлөх "Алтан үе" тохиодог юм бол? Энд нэгэн ид шидийн их хүч нуугдаад байх шигээ. Энэ хүчийг хэрхэн хаанаас олж авах вэ?

Гэтэл үнэхээр энэ нь хүний мэдсэн, дуулсан, харсан, сонссонтой холбоогүй гэнэ шүү. Энэ бол зөвхөн хүн өөрийн дотоод хүчийг хэвлийдээ мэдэрч чадсан үед л тохиолддог гэнэ. Жишээлбэл үүрийн 3 цагт босоод нэг удаа ууланд авираад үз. Энэ үйл явдал нь хүний дотоод орчныг өөрчилж, гэнэтийн зүйлийг хүлээн авахад бэлтгэгдсэн бие цогцсыг бүтээдэг гэнэм. 

Одоогоор энэ талаар хийгдсэн судалгаа, шинжлэх ухааны нотолгоо алга. Гэхдээ ямар ч сэтгэл зүйч амьдарлын хэвшлээ өөрчлөхөд бага багаар биш шууд л эхлэх хэрэгтэй гэж зөвлөдөг. Тэгэхээр яаж аливаа үйлдлийг шууд эхлүүлэх, түүнийгээ удаан хугацаанд тогтоон барих вэ гэдэг л гол асуулт юм. Үүний тулд бие махбодио гэнэтийн цочролд оруулж, тархинд нь санах ой суулгаж өгсөнөөр цаашдын зорилтот үйлдлийг хийхдээ төвөгшөөхгүй болдог байна.

Богино боловч, туршаад үзэхэд гэмгүй, судлаад үзэхэд нааштай мэдээлэл танд өгөх гэж зорьлоо өнөөдөр!

Эх сурвалж:

http://forbesjapan.com/articles/detail/14591

Хөхөө шалгах аргад сургасан бүртгэл

Орхон сум. 
Булганы аймгийн төв байрладаг Булган аймгийн хамгийн том газар нутагтай сумуудын нэг. Судалгааны ажлаар тэндэхийн эрүүл мэндийн төвөөр ороод гарах аз нэг биш нэлээд хэдэн удаа тохиосон юм.

Биднийг очих бүрд Монгол ёсоор гадаад дотоодын мэргэжилтнүүдийг эрвийх дэрвийхээрээ дайлаад гаргана. Шууд л халуун цай, таваг дүүрэн хуушуур, өрөм ааруултай тавгийн идээ...

Бидний заншлыг мэддэггүй гадныхны нүдээр бол эмнэлэгтэй танилцах гэж ирсэн биш идэх гэж иржээ гэж бодоо юу даа гэлтэй.

Миний сонирхлыг хамгийн ихээр татсан нэгэн зүйл бол эх баригчийн бөглөх ёстой бичиг баримтууд. Ээ бурхан минь...

Та зураг дээрээс эх баригчийн ширээ, түүн дээр өрөөстэй байгаа бөглөх ёстой баримтуудыг харж байна. Өнөөгийн бүх зүйл компьютержсэн ертөнцөд аймгийн төвтэй хамгийн ойр сум гэхэд л ийм цаасан дээр суурилсан тогтолцоотойгоо л байж байна. Мэдээж эмнэлэг юм чинь бичиг баримт, бүртгэл байх хэрэгцээ шаардлага өндөр байлгүй яахав. Гэхдээ энэ нь таны төсөөлж байгаагаас ч илүү олон гэвэл та итгэх үү? За жагсаагаад үзье л дээ.

Жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн бүртгэл 
(бүртгэлгүй яахав)
Жирэмсэн эхийн амрах байрны бүртгэл 
(хэрэг байна уу? сард 1-2 эх л төрдөг сум. Төрөх гээд хүлээх хугацаандаа 5, 6 хоног амардаг байр биздээ.)

Эмзэг бүлгийн эмэгтэйчүүдийн судалгаа
(судлалгүй яахав)
Эмзэг бүлгийн эмэгтэйчүүдийн эм тарианы зарцуулалт
(эмзэг бүлэгийн эмэгтэйчүүдэд өөр эм тариа өгдөг юм байхдаа)

Өртөмтгий бүлгийн жирэмсэний бүртгэл
(хэрэг байна уу? жирэмсэний бүртгэл дээр бүртгэчихэж болохгүй юу?)

Хөх умайн хүзүүний үзлэгийн бүртгэл 
(окэй)

Жирэмсэн эхийг хөхөө шалгах аргад сургасан бүртгэл
(жирэмсэн эхчүүд, эмэгтэйчүүдийн үзлэгийн үеэр хэлж зөвлөх ётой эмчийн үүргүүдийн нэг. Хэрэв энийг бүртгэж байгаа бол бусад зөвлөгөөнүүдээ бүгдийг нь бүртгэх ёстой бишүү?)

Умайн хүзүүний эсийн шинжилгээний маягт 
(окей)
Нярайн бүртгэл 
(эхээс тусдаа байх хэргэцээ нь яг юу юм бол? )

Төрсөн нярайг 30 минутын дотор амлуулах бүртгэл
(бүх нярайг 30 минутаас 1 цагийн дотор амлуулах ёстой. Эх хүүхдийн дэвтэр дээр ч бүртгэл нь байгаа)
0-2 настай хүүхдийн дархлаажуулалтын бүртгэл 
(окей)

Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн дэвтэр 
(энэ дэвтрийг жаахан богиносгомоор л санагдаад байгаа юм даа, за тэгэхдээ энэ бол эх баригчийн хийх ёстой ажлуудын гол хэсэг. Эхэд өөрт нь хэрэгтэй.)

Хэвийн төрсөн эхчүүдийг халдварын шинж тэмдэгээр тандах тандалтын бүртгэл
(хэрэг байна уу? Төрөлтийн бүртгэлтэйгээ нийлүүлж болдоггүй юмуу?)

Хөхний өмөнгийн илрүүлгийн маягт
(энэ ч бас бусадтайгаа нийлчихмээр санагдаад байна)

Надад үзүүлсэн нь гэхэд л энэ, гэхдээ үүнээс цааш хэр их бүртгэл байгааг би хэлж мэдэхгүй. Бараг л шинж тэмдэг болгон дээр л бүртгэл явуулах нь холгүй байдаг юм байна. Арай л жирэмсэн эхийн хавагнасан бүртгэл гэж байдаггүй байлтай.

Би асуув.

“Та чинь одоо яахаараа ингээд өчнөөн юм бүртгээд суудаг байнаа. Цагийн гарз бишүү? Эксел дээр сайхан хүснэгт хийгээд тийм үгүй гээд чагтлаад явбал яаж байна?”

“Өө ёстой тэгж болдоггүй юм, миний дүү. Яамны хүмүүс бүртгэл болгоныг тусад нь үйлдэж явуул гээд байдаг юм.”

Тэгээд би эрүүл мэндийн яамны эх хүүхдийн асуудал хариуцан 20 гаруй жил нэг местен дээрээ суусан мэргэжилтэнтэй уулзав. Тэр хүн бол чухам л Монголын эх хүүхдийн асуудлыг бүхэлд нь базаж байдаг учиртай, өнөөгийн тогтолцоог нуруун дээрээ үүрч яваа хүн юм. Уулзаад авсан зургуудаа үзүүлээд, суманд нөхцөл байдал ийм байна, энэ олон бүртгэлээ больчихож болдоггүй юмуу, цаадуул чинь ачааллаа даахгүй хэцүү байна. Ийм их юм бөглөхөөс гадна жирэмсэн эх хянах, төрүүлэх, нярай хянах, ихэс халдваргүйжүүлж хаях, жижүүрт гарах, хөдөөний эх баригч нар бол эмчтэйгээ ээлжилж дуудлаганд явж хүн үзэх гээд борви бохисхийхгүй байна шүү дээ , арай дэндлээ энээ тэрээ гэв (Журмандаа ч ажил үүргийг нь ингэж заасан юм байна. Нэг ёсны эмч, сувилагч, асрагч гурвын үүргийг давхар гүйцэтгэдэг юм байна.). Тэгсэн чинь манай мэргэжилтэн эгч хэлдэг байгаа.

“Хүүе ээ, би ёстой энэ бүртгэлийг чинь үзээ ч үгүй хараа ч үгүй юм байна. Эд нар өөрсдөө л сайн дураараа ийм юм хийж байгаа биз. Юун хөхөө шалгах аргад сургасан бүртгэл вэ? Күү, ёстой тийм байх ёсгүй.”

Арга мухардав.

Энэ тогтолцооны аль үе шатан дээр яам, эх баригч хоёрын маань дунд үл ойлголцол үүсээд байна?

Орхон сумын эх баригчийн хуруу хумсаа хугалах шахам, гараа сарвайтал бичсэн тэр их бичиг сачиг бүртгэл хаашаа яваад хэний өрөөнд очиж түгжигдээд, эсвэл хэний зуухны түлш болоод байна вэ?

Тэр их хувийн мэдээлэл хаана очоод гацаад байна вэ? Муу хүмүүсийн гарт орвол яана?

Энийг мэддэг, шийддэг хүн нь тэгээд хэн юм бэ?

Хариултыг хаанаас хайх вэ?

Эх сурвалж:
http://urguu-amarjikh.ub.gov.mn/index.php?option=com_content&view=article&id=311:2013-12-06-07-59-37&catid=3:2013-01-08-16-18-42&Itemid=35

Агаарын бохирдлоос болоод амьгүй төрөлт ихсээд байна уу?

Амьгүй төрөлт гэж юу вэ?

28 долоо хоногтойдоо буюу түүнээс дээш хугацаанд, эсвэл 1000 г-с их жинтэй болсон хойноо төрсөн амьгүй нярай хэмээн ДЭМБ тодорхойлсон. Гэвч манай орон өөрсдийн гэсэн тусгаар тогтносон тодорхойлолттой юм байна. Тэр нь 22 долоо хоногтойгоос дээш эсвэл 500г-с дээш жинтэй төрсөн амьгүй нярай.

Агаарт агуулагдаж байгаа ультра бичил бодисууд жирэмсэн эх амьсгалахад уушги уруу орж цусны урсгалд нэгдсэнээр, ихэсийн хоригийг нэвтэрч ургийн хөгжилд саад учруулдаг. Энэ үйл явц жирэмсэний эхний сард урагт хүчтэй нөлөө үзүүлж өсөлтгүй жирэмслэлтийн хүчин зүйл болж байна.

Улаанбаатар хотын агаарын бохирдол ДЭМБ-н стандартаас даруй 80 хувиар илүү байна. Ялангуяа өвөлдөө PM2.5-н хэмжээ 6-7 дахин ихэсдэг байна. Энэ утаа нь Улаанбаатар хотод гарч байгаа нийт нас баралтын 10%-н буруутан болж байгаа ба үүнд уушигны хавдар, зүрх судасны өвчин, амьсгалын замын бусад өвчнүүд нэрлэгджээ. Харин амьгүй төрөлт ихсэж байгаагийн буруутан мөн үү?

2009 онд анагаах ухааны мэргэжлийн хамгийн нэр хүндтэй сэтгүүлийн нэг болох Lancet-д мэдээлсэнээр Монголын амьгүй төрөлтийн тоо нийт 193 орноос доороосоо 96д бичигджээ.Харин сүүлийн жилүүдэд энэ явдал ихсээд байна уу? Үнэхээр Улаанбаатарт утаа ихтэй болчихоод тэр үү?

2014 оны мэдээгээр Улаанбааатар дахь амьгүй төрөлтийн тоо 1000 төрөлтөнд 6.2 байсан бол бусад аймгуудын дундаж 6.6 байж. Онцын ялгаа лав алга. Харин энэ үзүүлэлтийг жил бүрээр аваад үзвэл эсрэгээрээ бүр буурсан юм шиг харагдна. 1995 онд энэ тоо 1000 төрөлтөнд 15 байсан бол 2009 онд 11 болсон байна. Амьгүй төрөлт үнэхээр ихсэв үү гэтэл үгүй ажээ.

Энэ талаар Монголд хийсэн судалгаа уртаашаа 2 л байна. Гэвч нэг нь нэр нь үл мэдэгдэх хүний бичсэн мастерын ажил, нөгөөх нь маапаантай судалгааны аргачлалаар хийсэн хурлын тэмдэглэл. Хоёул албан ёсоор хэвлэгдээгүй гэсэн үг. За яахав, хүмүүс дандаа л албан ёсны сэтгүүл дээр хэвлэгдсэн байх ёстой гээд сүржигнэх юм, дата л бол дата шүү дээ гэж магадгүй. Энэ хоёр судалгааны үр дүнгээс харахад амьгүй төрөлт агаарын бохирдолтой холбоотой гэж гаргасан юм билээ. Гэхдээ гаргасан тоон үзүүлэлтийг нь сайн хараад байхаар бас ч тиймгүй (би маапаантай гэж дээр дурьдсан). 

Харин өсөлтгүй жирэмслэлт бол өөр шүү. Ялангуяа жирэмсэний эхний нэг сард тохиолдож байгаа бол агаарын бохирдлоос шалтгаалж байж болох өндөр магадлалтай. Гэвч өсөлтгүй жирэмсэнг манай оронд хэн ч сонирхохгүй байна. Яагаад гэвэл эхийнхээ хэвлийд хэлбэр дүрсээ олж, бүрэлдэж ч амжаагүй болохоор хэн ч ач холбогдол өгөхгүй байгаа хэрэг. Гэтэл бид ирээдүйн эрдэнэт үрсийнхээ хэдийг нь бохир агаараас болж алдчихаад буйгаа огт мэдэхгүй явсаар л.

    

Эх сурвалж:

Allen, Ryan W., et al. "An assessment of air pollution and its attributable mortality in Ulaanbaatar, Mongolia." Air Quality, Atmosphere & Health 6.1 (2013): 137-150.

Yiliqi, X. (2014). Stillbirth and Fine Particulate Matter Exposure in Ulaanbaatar Mongolia: July 2010-April 2014.
Undram, L., Gantuya, D., Erkhembaatar, T., & Chimedsuren, O. (2015). Association Of Outdoor Air Pollution And Stillbirth Risk In Ulaanbaatar, Mongolia. Value in Health, 18(3), A105.

http://chartsbin.com/view/1445
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10339448
Health indicator 2014

Женевийн тэмдэглэл- Сонголтын орон

Швейцарь улст амьдарч байгаа 8 сая хүний нэг болно гэдэг бол аз гийсэн хэрэг гэж үзэхээс өөр аргагүй. Учир нь энэ орны хүмүүс манай гариг дээрх хамгийн аз жаргалтай, эрүүл, боловсролтойд тооцогдож байна. 
Эрүүл мэндийн системийн хувьд ч тэр. Энд үйл ажиллагаа явуулдаг эмнэлэг, эрүүл мэндийн үйлчилгээний байгууллагууд өөрсдийнх нь эрүүл мэндийн систем төгс гэдэгт итгэчихсэн байдаг. Оршин суугчдын эрүүл мэндийг аваад үзэхэд л дунджаар 82.7 хэмээх урт наслалтаараа Япон, Хонг-Конг, Исландын дараа орохуйц өндөр үзүүлэлттэй. Хүмүүс нь эрүүл мэнддээ маш их анхаарал тавьна.  Наад зах нь гудамжаар нь явахад л тарган хүн бараг үзэгдэхгүй. 
Гэхдээ эрүүл мэндийн зардлаараа дэлхийд тэргүүлдэг төдийгүй, жил бүр өсөн нэмэгдсээр байна. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 11.5 хувь нь эмчилгээ үйлчилгээнд яваад өгдөг гэж байгаа. 
Женев хотод нийтийн унаанд суучихаад чөлөөтэй утсаар ярих боломжтой. Энэ Монгол хүнд мэдээжийн хэрэг боловч Япон хүмүүсийн нүд орой дээрээ гарна. Ярих ярихдаа маш чанга ярихаас гадна, зүсэн зүйлийн хэлээр энд тэндээс зэрэгцүүлэн ярьна. Франц, Герман, Португал, Итали гээд л. Англи хэл харин хэр барагтай бол сонсогдохгүй. Яагаад гэвэл энэ орон эдгээр гүрнүүдтэй хиллэдэг, Европын холбоонд орсоноос хойш хүмүүс нь өөр хоорондоо чөлөөтэй зорчиж, тэр бүү хэл оршин сууж, ажиллаж амьдарч байна. Энэ их гүрнүүд нь Швейцарь улсын эрүүл мэндийн системийг санхүүжүүлэх, лиценз бүхий эмч эмнэлгийн ажилтнаар хангах нөхцөлийг бүрдүүлж байна. Швейцарь хүн  хувийн хувьсгалын 67 төрлийн эрүүл мэндийн даатгалаас сонгож үйлчлүүлдэг гэж байгаа юм. Тэгэхээр хувь хүний өөрийнх нь мэдлэг, эрүүл мэнддээ хандах хандлага ямар чухал байх нь вэ гэдэг нь мэдрэгднэ. 
Өөр бас нэг сонин жишээ. Энд хар тамхичид үй олноороо амьдардаг гэнэ. Гаднаас нь харахад огт мэдэгдэхгүй, биендээ арчаатай, ажилтай амьдралтай. Бидний төсөөлж заншсан хар тамхичдаас тэс өөр. Яагаад?
Яагаад гэвэл нэгдүгээр шатлалын эмнэлэг дээрээ очоод үнэгүй хар тамхи авдаг гэж байгаа юм. Түүнтэй холбоотойгоор хар тамхи хайж явах шаардлагагүй, хайхгүй болохоор хэн нэгэн зарах ашиггүй, ингээд мөнгө төгрөгнөөс холдоод ирэхээр гэмт хэрэг эрс буурч, хар тамхи хэрэглэх эсэх нь тухайн хүний сонголт болоод ирнэ. Хүнд сонголт байхаар хүн яадаг вэ? Мэдээж арай илүү замыг нь сонгохыг хүснэ. Ингээд хар тамхинаас сайн дураараа гарах үүд хаалга нь онгойно гэсэн үг. 
Тэр бүү хэл архинд донтсон хүнд өглөө оройных нь 100 г виног нь өрхийн эмнэлэг нь бэлдээд өгдөг гэсэн шүү. Сонголтын асуудал л яригдаад байна. Хангаад өгье, бэлдээд өгье, май ав ав гээд шахаад байхаар нөгөө эсрэг психологи нь ажиллаад хүний дургүй хүрээд өөрөө гармаар санагддаг байлгүй. Харж л байя, иймэрхүү хангамж улс орныг ямар болгодгийг. Бас тусгаж авч болохоор л санаа. 
Өөр нэг шал хамаагүй жишээ. Миний очиж байсан хотуудаас хамгийн их Монгол хүнтэй хот. Гудамжаар нь явахад л өдөрт 2-3 удаа хажуугаар чинь Монголоор яриад өнгөрнө. Тэгэхээр надад бас Монгол хүнтэй очиж ярих ярихгүйн асар их сонголт байжээ дээ янз нь. 

Би бол бичил биетний үүр

Хүний биеийн зөвхөн 10% нь эд эсээс бүрддэг гэнэм. Үлдсэн 90% нь бичил биетийн орчин буюу микробиот дээр оршин тогтнодог байна. Английн эрдэмтэн зохиолч Аллана Колины бичсэн энэ ном сүүлийн үед барууны уншигчдын дунд шуугиан тариад байна. 

Хүний бие дэх удамшлын генүүд олон төрлийн уураг үйлдвэрлэж, тэдгээр нь бие махбодийн үйл ажиллагааг хэвийн явуулах үүрэг гүйцэтгэдэг гэж өнөөгийн шинжлэх ухаан тайлбарладаг. Гэтэл үнэндээ таны биеийг саяхан хүний геномын бүтцийн судалгааны эцсийн үр дүнгээр тодорхойлогдсон 21 мянган ген чинь биш, харин биенд чинь зэрэгцэн орших 100 триллион бичил биетэн удирддаг гэвэл итгэх үү? Эдгээр бичил биетийн бүрдүүлсэн орчин л бидний эрүүл байх нөхцлийг хангадаг гэх. Тэгэхээр манай эриний он тоолол эхэлсэн цагаас хүн төрөлхтөн "Би гэж юу вэ?" хэмээх философийн асуултанд хариулах гэж шаналсаар ирсэн бол энэ номноос үзвэл би гэдэг нь бичил биетний үүр, тэдний унаа унш болж таарах нь.  

20-р зуун хүн төрөлхтөнд хүний эрүүл мэндийг аврах дөрвөн том ололт амжилтыг авчирсан билээ. Вакцин, эмнэлгийн орчны ариун цэвэр, газар доорх бохир, цэвэр усны байгууламж, антибиоткийн нээлт. Эдгээр нь хүн төрөлхтөнийг олон янзын өвчин, тахлаас хамгаалж чадсан. Гэтэл үүнтэй зэрэгцээд хүний биед хэвийн бус үзэгдлүүд илрэх болсон байна. Эдгээр нь харшил, арьсны атопи, чихрийн шижин, чонон хөрвөс, гурилан бүтээгдэхүүн боловсруулах чадваргүй болдог целиакийн өвчин, сэтгэл гутрал, аутизм гэх мэтээр хөвөрнө. Гэтэл энэ бүгд нь эрт үед хүн төрөлхтөнд ажиглагддаггүй байсан өвчнүүд. Таргалалт ч ялгаагүй. 1960-аад онд АНУ-д улсын хэмжээнд 13%-тай байсан таргалалт энэ онд даруй 36% давжээ. Энэ нь зөвхөн Америкаар зогсохгүй бусад олон орны нийтлэг үзэгдэл болоод байгааг та мэдэж байгаа байлгүй. Харин Колин бээр номондоо хүний биеийн бичил биетийн орчны алдагдал энэхүү таргалалтыг нөхцөлдүүлж байгаа хэмээн бичжээ. Жишээлбэл тарган, туранхай хоёр хулганы микробиотийг бүрдүүлэгч бичил биетнүүд хоорондоо бүтцийн асар их ялгаатай байдаг гэнэ. Тэр бүү хэл тарган хулганы микробиотоос жаахныг аваад туранхай хулаганад суулгахад л мань хулгана хөөрхөн бондойгоод ирдэг гэнэ шүү. Ямар ч байсан эндээс таргалалттай тэмцэх шинэ эмчилгээг хүний биеийн микробиот дээр суурилан гаргаж авах боломжтой болоод байгаа юм байна. Тэгэхээр өнөөг хүртэл турах оролдлого хэчнээн хийгээд бүтээгүй хүмүүс хамаг бурууг өөрөөсөө хайх хэрэггүй болж, баярлууштай сайхан үйл явдал тохиож байгаа нь гарцаагүй. 
За тэгвэл микробиотийн тэнцвэрт байдал яагаад алдагддаг юм бол?
Уг номноос үзвэл, антибиотикийн замбараагүй хэрэглээ, хүнсний эслэг дутуу авах, нярай хүүхэд өсгөх арга зэргээс хамаардаг гэнэ шүү. 20-р зууны эхээр хүн төрөлхтөний үхлийн гол шалтгаанд уушигны хатгалгаа, сүрьеэ, халдварт суулгалт ордог байсан ба хөгжингүй орнуудад хүртэл дундаж наслалт 50 гарч чаддагүй байв. Харин өнөөдөр хөгжингүй орны хүн бол 80 наслах нь зайлшгүй үзэгдэл болж хувирсан ч үхлийн эхний гурван шалтгаан нь зүрх судасны өвчин, хавдар, тархины шигдээс болж өөрчлөгджээ. Сүүлийн үеийн анагаах ухаанд үүнийг тайлбарлахдаа  хүний биед удаан хугацааны туршид үрэвсэл явагдсантай холбоотой хэмээн үзэж байна. Үрэвсэл гэдэг маань ердөө өнөөх л бичил биетийн орчны алдагдал, ялангуяа ходоод гэдсэн дэх шаардлагат нянгуудын тэнцвэрт байдал алдагдахыг хэлж байгаа юм шүү дээ. Тэгэхээр бид өглөө бүр өөрсдийн биенд орших бичил биетнүүддээ жаахан санаа тавьж сурвал, олон төрлийн өвчин зовлонд өртөхгүй байх бүрэн бололцоотой цаг ирсэн ажээ.

Эх сурвалж:
https://www.amazon.com/10-Human-Microbes-Health-Happiness/dp/0007584032

https://www.cdc.gov/obesity/data/adult.html

http://forbesjapan.com/articles/detail/13608/3/1/1

Хөшигний цаадах амьдрал

Монголын хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд тэргэнцэр бэлэглэдэг Японы нэгэн сайн дурын ажилтан, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн мэргэжилтэн эмч надтай уулзаж байсан юм. Тэрээр бараг Монголын бүх аймгуудаар явж, тэргэнцэр бэлэглэж, бас тэдгээр хүүхдүүдийн эцэг эхийг цуглуулж, реабилитацийн дасгал зааж өгдөг гэнэ.

Тэр хүний ярианаас цочирдмоор нэгэн баримтыг мэдэж авсан нь хөдөө орон нутгуудаар явж байхад хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдээ орон дээрээ суулгачихаад, хүн орж ирэхээр орныхоо хөшгийг татчихдаг айл цөөнгүй харсанаа ярьсан явдал байв.

Тэрээр цааш ярихдаа тийм айлын эцэг эхчүүд хүнд харуулмааргүй байгаа үедээ хөшиг урдуур нь татчихдаг, амьдралынх нь хугацаанд бараг үг сольж үзээгүй, яг л тасалгааны цэцэг шиг харьцдаг юм байна лээ. Гэтэл энэ хүүхдүүдэд жаахан л анхаарал тавьж, нөхөн сэргээх дасгал хийлгээд байх юм бол өдөр тутмын ойр зуурын үйлдлээ өөрсдөө хийгээд байж чадахаар болно шүү дээ гэв.

Хирдхийм баримт.

Нээрээ л одоо бодоод байхад бага байхдаа хөдөө зусахаар очиход тархины саатай хүүхэд нэг биш удаа харж билээ. Хөөрхийсийг бараг нохойтой адил үздэг байж билээ. Энд тэнд тэнээд л явж байдаг, айл айлд ороод л тавган дээрх боов боорцог,  ааруулаас нь аваад л гардаг, хэн ч түүнтэй нийгмийн хүн ёсоор хандаж харьцдаггүй байж билээ. Хөдөөнийхөн тийм хүүхэдтэй айлыг ер нь гадуурхах талдаа, зарим нь халдвартай гэж бодно, зарим нь хараал хүрсэн, сүнс нь зайлчихсан юм гэнэлээ гэж ярьна.

Монгол орны хэмжээнд бараг зуугаад мянган хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд байгаагийн, 11 мянга гаруй нь хүүхэд юм байна. Үүнээс тусгай дунд сургуульд хамрагддаг нь ердөө 1600. Тэгэхээр үлдсэн 10 мянга нь үндсэндээ хөшигний цаана амьдардаг ажээ. 

Нийт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн бараг 70 хувь нь орлогын эх үүсвэргүй өрхөд амьдардаг гэсэн тооцоо ч байна. Ямар аймшигтэй зураглал вэ?

Орлогогүй, ажилгүй, боловсролгүй хүмүүс мухар сүсэгт итгэхдээ амархан байдаг. Гадуурхагдна гэх айдас илүү байдаг. Тэд үнэхээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдээ хүний нүднээс нууж амьдарч байгаа юм гэжүү?

Улаанбаатар хотын төв хэсгүүдээр яваад үзэхээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнтэй бараг дайралддаггүй шүү дээ. Харин Японд хаа саагүй тэдэнтэй тааралдна.

Манайхан зарим нь Японд ирэхээрээ нэг ийм юм ярьдаг. 

Энэ Япон чинь ямар хаашаа юм бэ, бас хэт хөгжих чинь дэмий юм байна, ямар их тахир дутуу хүнтэй юм бэ гэж дуу алдацгаадаг. Үнэндээ бол Японы хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тоо бусад орны жишигээр хүн амын 10 хувьтай л тэнцэхээр байдаг.

Хамгийн гол нь тэд хөшигний цаана хоригддоггүй, гудамжинд гарч ирээд нийгмийн амьдралд оролцоод явдаг болохоор тэр. Ажил хийдэг, амарч зугаалдаг учраас тантай тааралддаг байх нь. 

Японд та лифтгүй галт тэрэгний буудал, тэргэнцэртэй хүнд зориулсан налуу замгүй олон нийтийн барилга байгууламж олох гээд үзээрэй. Бараг л олдохгүй. Токио хот бол бусад олон улсын метрополис хотууд болох Нью Иорк, Лондонтой харьцуулахад хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд хамгийн их ээлтэй газар гэдэг нь нэг очиход л мэдрэгднэ. Түүнээс гадна Японы засгийн газар энэ иргэддээ зориулаад хот дүүрэг болгонд үнэгүй зөвлөх мэргэжилтэн гаргаж өгдөг. Эдгээp хүмүүс нь харьяа хороо дүүргийнхээ хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийнхээ ажилд орох, өдөр тутмын амьдарлаа хэрхэн энгийн хүмүүстэй зохицуулж авч явахыг хүртэл зөвлөдөг юм.

Харин манайд яаж байна?

Энэ хүүхдүүдийг үндсэндээ халамжийн цөөхөн хэдэн төгрөг өгсөн болоод орхиж байна. Улаанбаатар хот ч яахав БНХАУ-н буцалтгүй тусламжаар хөгжлийн төвтэй болох юм байна. Гэтэл хөдөө байгаа хүүхдүүдийг яах вэ? Япон мэргэжилтний ярьсанаар зарим аймгийн удирдлага тэднийг хүлээж авахаас дургуйцдэг, итгэдэггүй, Эрүүл Мэндийн Яам болохоор хамтран ажиллах зөвшилцлийн гэрээ хий гэж сүржигнэдэг гэнэ. Нэгэнт өөрсдөө хүрч үйлчилж чадахгүй байж, сайн дураараа туслая гээд ирсэн хүмүүсийг яагаад боож хаадаг юм бэ? Гэрээ хийж яах гэж байгаа юм? Мөнгө авах гэж байгаа юмуу?

Тэрний оронд яамнаасаа нэг баг, нэг хүн ч болтугай томилоод тэдгээр сайн дурын ажилчдыг дагуулаад сургаад явбал яасан юм бэ? Тэгсэнээр итгэхгүй байгаа гадныхны үйлдийг ч хянах боломжтой болж ирнэ шүү дээ. 
Гадныхнаас өнөөдөр идэх загасаа авах биш, загас барих аргыг нь суралцах хэрэгтэй гэдэг үг байдаг байхаа.

Эх сурвалж:

http://www.tv5.mn/news/15/2233

http://oidov.blogspot.jp/2011/08/blog-post.html
http://www.ninjin-npo.org/

Тайчсанаар даам гарахгүй 

Манайхан ч 2016 оны Риогийн олимпоор нэрээ цуурайтуулна гэж мөрөөдсөнийхөө дагуу хоёр медал авсанаасаа илүүтэйгээр нэрээ цуурайтуулж л орхилоо. Медал авахад хүч хөдөлмөр шингэдэг, тамирчны алдар хямдхан олддоггүй. Гэхдээ яг үнэнийг хэлэхэд олимпод оролцсон ихэнх орнууд дор хаяж ганц хоёр медал чирээд л харьсан байгаа. Тэр дундаас Монгол нэг их ялгарах юм үнэндээ байхгүй. 
Гэтэл ялагдсан бөхөө өмөөрч  хоёр дасгалжуулагч нь хувцасаа тайчих үзүүлбэрээр эсэргүүцлээ үзүүлсэнээр манай сайхан орны нэр дэлхийн том том мэдээллийн агентлагуудаар цуурайтаад авав. За би тэр олон янзын дүрэм журмыг нь мэдэхгүй зүгээр, гэхдээ яаж ч дүрмийн дагуу барилдаад, шударга шүүж чадаагүй гэхэд ингэж эсэргүүцлээ үзүүлэх онцгүй байна. Өөр орны хүмүүс байсан бол шавиагаа ханатал инээхсэн, өөрийн орны хүмүүс болохоор инээж ч чадахгүй уйлж ч чадахгүй байна. Гэхдээ энэ яагаад ийм үйлдэл гарахад хүрэв?
Зөвхөн энэ хоёр тайчсан дасгалжуулагчдад учир байгаа ч юм биш, аягүй бол оронд нь өөр дасгалжуулагч байсан бол бас л иймэрхүү үйлдэл гаргах байсан байх. Энэ ердөө Монгол хүмүүс дэлхийд нэрээ цуурайтуулахын дон тусчээ л гэж оношлохоос аргагүй. 
Олимпийн медал үнэтэй цэнэтэйтэй би маргах гээгүй. Гэхдээ өгч байгаа ач холбогдол нь арай дэндээд байна. Энүүгээр амьдрал дуусдаггүй юм. Олимпын медал авсанаар тухайн улс орны хөгжил хэмжигддэггүй юм. 
Улс орны хөгжил ер нь юугаар хэмжигддэг юм?
Хэр баян тарганаас илүүтэйгээр тухайн орны туйлын хөгжлийг илэрхийлдэг нэг үзүүлэлт байдаг. Хүний хөгжлийн индекс.
Зарим хүмүүс нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүнээр улс орнуудыг харьцуулж, хөгжсөн хөгжөөгүйгээр нь дүгнэх дуртай. Гэтэл яг үнэндээ энэ үзүүлэлт тухайн оронд баяжсан цөөхөн хэдхэн хүний мөнгөөр хэмжигдээд дуусдаг. Үлдсэн ядуус нь хэр их байгаа, яажшуухан ядруухан амьдарч байгааг нь огтхон ч илэрхийлэхгүй.  
2012 оны Монголын үсрэнгүй хөгжлийн сенсаацыг эргээд саная. Манай эдийн засаг дөрвөн жилийн өмнө 12.3 хувийн өсөлттэй гарч дэлхийд тэргүүлээд байсан. Гэтэл ядуурал бараг 30 хувьтай байв. Тэгэхээр хүний хөгжлийн индексээ эхлээд харчихья. 
Хүний хөгжлийн индекс гурван зүйл дээр үндэслэдэг. Хүн амын эрүүл, урт удаан амьдрал, боловсролын түвшин, нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болно. 
Олимпын медалын тоо биш шүү. Манай орны эдгээр үзүүлэлт тэгээд чухам хаахна яваа юм бол?
Манай дундаж наслалт 69.4
Боловсрол эзэмшсэн дундаж жил нь 9.3 

Нэг хүнд ногдох ДНБ 10729.4

За эдгээр гол тоонууд нь бусад дагалдах тоонуудтайгаа нийлээд индексийг маань 0.727 болгож, дэлхийн нийт 194 орноос ардаа 104 орныг хаяж, 90т жагсдаг юм байна. 

Олимпын медалын тоо биш энэ тоонууддаа анхаарал тавьж, даам болох хүслээ биелүүлээчээ.

Надад бол энэ гурван үзүүлэлтийг өргөх нэг л хөшүүрэг санаанд ороод байна. Тэр нь хүүхэд. Хүүхдүүдээ  эрүүлжүүлэн урт наслах үндэс суурийг нь тавьж, хүүхдүүдийнхээ боловсролыг анхаарч, хүүхдүүдийнхээ ядуурлаас гарах арга замыг нь л зааж өгмөөр санагдаад болж өгөхгүй юм. 

Манай гуравхан сая иргэнээс 800 мянга нь л 14 хүpтэлх насны хүүхэд байгаа. За тэндээс ядуурлын түвшин 2014 оны байдлаар 21.6 хувь болсон юм байна. Тэгэхээр 170 мянган хүүхэд багцаагаар гарцаагүй ядуу амьдарч байна. Эндээс 1100 гаруй хүүхэд сургуулиас завсардаж байна. 
Энэ тоонуудыг яагаад нуршаад унаваа гэжүү? 
Та ямар бяцхан тоонууд болохыг анзаарав уу? Бидэнд 30 сая иргэнтэй Малайз шиг толгойгоо гашилгах шаардлага байна уу?
Ийм хэдхэн цөөхөн хүүхдийг аятайхан хүн шиг өсгөөд явчих ухаан дутлаа гэжүү?
Энэ хүүхдүүдээ сайхан бүртгэж аваад нэг нэгээр нь тулж ажиллаж болохоор тийм л цөөхүүлээ ард түмэн шүү дээ. Энэ хүүхдүүдээр чинь амьдрал хэмжигдэх гээд байна, олимпын медалиар огтхон ч биш шүү. Энэ хүүхдүүдээ ярьж сүржигнэж, энэ хүүхдүүдийн төлөө хувцасаа тайлаад өгчих хэрэгтэй, медалын төлөө биш шүү. 
Андуураад байна хүмүүсээ!

  
Эх сурвалж: http://www.ikon.mn/n/t8w
 http://hdr.undp.org/en/content/human-development-index-hdi
http://www.nikkei.com/article/DGXZZO48913460Y2A121C1000015/
http://www.worldbank.org/mn/news/press-release/2015/07/01/poverty-continued-to-decline-falling-from-274-percent-in-2012-to-216-percent-in-2014
http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/MNG
http://www.ikon.mn/p/i72
http://www.edunews.mn/article/463

Хятад, Орос, Монгол гурав байжээ

Өмнөд Солонгос улс бол эдийн засгийн хувьд богино хугацаанд хүчирхэгжсэн орон бөгөөд дэлхийн тавцанд тодорхой байр суурь эзлэх өндөр амбицтай орон. Энэ нь ч эрүүл мэндийн системд нь илэрч гарч ирдэг. Энэ орон эдийн засгийн үсрэнгүй өсөлтийнхөө нэгэн адилаар 1989 он гэхэд ердөө 12хон жилийн дотор бүх нийтээр даатгалд хамрагдаж чадсан байв. Ерөнхийлөгч Пак Чун Хи-гийн үйлдвэржилтийн төлөөх мятрашгүй оролдлогын нэгээхэн хэсэг болж эрүүл мэндийн салбар нь ч өндийж ирсэн юм. 2000 онд Солонгос Улс эрүүл мэндийн бүх байгууллагуудаа нэгэн шүхэрт багтааж Үндэсний Эрүүл Мэндийн Даатгалын үйлчилгээг байгуулав. Энэ нь ерөнхийдөө үйлчлүүлэгчдийн төлбөр, ажилчдын орлого дээрээс дутууг нь улсын санхүүжилтээр нөхдөг байгууллага юм. Улс орныхоо хэмжээнд байгаа ядуу өрхөд эрүүл мэндийн тусламж үзүүлэх зорилгыг агуулж байлаа. 
Гэвч энэ тогтолцоо нь өвчтөнүүд хувиасаа их зардал гаргахад хүргэсэн юм. Засгийн газар нь ойролцоогоор нийт эрүүл мэндийн зардлын  54 хувийг гаргадаг юм байна. Энэ нь OECD-н бусад гишүүн орнуудаасаа даруй 20 хувиар бага байгаа юм.  Тэгэхээр үлдсэн 46 хувь нь хувийн хэвшлээс, ялангуяа  хувь хүний халааснаас гардаг гэсэн үг. Энэ юуны тусгал вэ гэхээр Өмнөд солонгосын эрүүл мэнд нь тогтолцооноосоо бус эмнэлгүүдээс хамаараад ирж байгааг харуулж байгаа юм. Нэн ялангуяа гуравдугаар шатлалын эмнэлгээсээ асар их хамааралтай. Өнөөдөр нийт эмнэлгийн 94 хувь, нийт орны 88 хувь нь хувийн хэвшлийнх байна. Өвчтөнүүдийн чөлөөт сонголт, төлбөрт суурилсан үйлчилгээ нь үнийн хөөргөдлийг дагуулж байна. Улс ямар ч хөнгөлөлт олгохгүй байгаагаас эмнэлгүүд өвчтөнөөс орж ирсэн төлбөр, улсын эрүүл мэндийн даатгалын систем хоёроос л санхүүжиж байна. Ингээд ирэхээр мөнгө олох чин зорилготой том эмнэлгүүд хүрээгээ тэлж өвчтөнүүдийг янз бүрийн аргаар татах нөхцөл нь бүрдээд ирж байгаа юм.  Харин энэ тогтолцоо нь ард иргэд нь түргэн хөгширч, эмнэлгийн орон дээр өнгөрүүлэх өдөр нь уртасч байгаа хүмүүстэй Солонгос оронд таатай үр дагаврыг яавч авчрахгүй нь тодорхой.  Энэ орны өндөр настангуудын тоо OECD-н  орон дундаас хамгийн их хурдацтайгаар нэмэгдэж байна. OECD-н  орнуудад дунджаар 0.56 хувьтай байхад Солонгос 3.6 хувьтай байна. 
Солонгосын энэхүү өндөр үйлдвэржилтийн үр дүнд бий болсон эрүүл мэндийн үйлчилгээний зах зээлжилт нь хүрээгээ тэлж шинэ стратеги боловсруулж байгаагийн хоморгонд манай улс гүнээ шигдсэн билээ. Эрүүл мэндийн аялал жуулчлалыг цэцэглүүлэн хөгжүүлэх үйлст амь биеэ зориулан зүтгэж байгаа Солонгос Улсын топ гурван үйлчлүүлэгч орнууд нь Хятад, Орос, Монгол гурав бөлгөө. Ёстой нөгөө Хятад, Орос, Монгол гурав байжээ гэдэг онигоо утгаараа оршиж байна.
2015 оны байдлаар банкны системээр эрүүл мэндийн үйлчилгээнд зарцуулсан мөнгөний 40 хувийг Солонгос оронд манайхан зарцуулаад ирж. Монголчууд маань банкинд өр зээл тавьж байгаад ч болов Солонгос орны эрүүл мэндийн системийг аврахаар, Солонгос хөгшчүүлийг гар газарт, хөл хөсөр амруулахаар зүтгэж байна. Одоо чадаж байгаа юмыг яая гэх вэ дээ. 

 Britnell, M. (2015). In Search of the Perfect Health System. Palgrave Macmillan.
https://www.mongolbank.mn/documents/.../emchilgeezardal.pdf